prijs 500 ct maandblad voor elektronika S\ WK-X elektuur juli/augustus 1975 elektuur print service Elektuurprinten kunnen uitsluitend worden besteld door vooruitbeta- ling op giro 124.1 1.00, voor Belgie PCR 000-017.70.26-01 t.n.v. Elektuur B.V., Beek (L) met vermelding van het EPS-kodenummer. Per zending dient f 1,25 (Bfrs. 19) voor porto- c.q. administratiekosten te worden toegevoegd. u itgave- < • • 4 s f $ ■» v. V .'.V.ViV ■ '*■ . :• >: ■ : *:». • k 4 4 I uitgave- ► 4 i k k % ► 4 » * 4 k 4 ■ * ■ * - Ifl k » « > v ♦ « ,■* Vk I 4 » è ^ * 4 > k » p < 4 ► « P k P 4 « k ► ê « e P « I t * K < k i « print I best.nr. guldens Bfrs. ► k ‘ ♦ * > ■ 4 > » « ♦ • I \* t.i.i . f-.V » ♦ .» * ' • V V % print I best.nr. guldens Bfrs. 0 1 I • p > k 4 k % « P k I I * 0 4 * V k k k > • • * » « P nr. > ► » 4 4 * * •*;*:*: v v.v. * k k « < k 4 k V % I < ► * • « m- 4 « *.v » • > k ra; k • • /«.V » '.W ,•••.* • • »■* * ».* .V ‘ k k • a • V k \ • » ■ V.* ► » * vav ♦RAN Sï: k P • » «. • a * > a 4 4 -’.V i * V 4 9 » ‘V’ • w 4 r > .* » - > ■:>> >>>> * v */.• » < < * v.v .•A *. P ■ m ■* i « > « a # •V* 41 <* • « 4 4 ❖X « *.# V. ,V Mfc > * < / * * • * » ■ a L * ■m* 4 % versterken edwinversterker nieuwe edwinversterker dnl '73 MD-korrektie ADBD ekwa versterker presonant scheidingsfilter voor elektr. luidspreker presonant vu led-balansindikator MD-dec. 74 3 Watt versterker a * a 4 ê m ■m k vw: * • a ■ < . • ><:• s*a meten vervormingsmeter funktiegenerator recipriaa prof. leidingzoeker akoestische ohmmeter dil-led-probe R-meter frontplaat R-meter fre kwentiemeter TUP-TUN tester frontplaat TUP-TUN tester W k * 4 * k 4 ft •s ft 4 ft 4 • J * 4. 0 • • • « > -* « 4 ft » ■i s • ' * • » 4 * • » • • > ■ a I P 4 AV « .‘.S < p ♦ p • * • ft • * ♦ • 4 • * k a aVa*4 a t • m • • > .'.y.y,*, a * -w-:« # a. i 4 P P 4 4 I ♦ * 82-126 97-536 1234 1257 1499 1522 a » « » 1437 1583 4039 5002 5009 5027a+b1 1,70 199 130 5040 5040-2 9033* 9076* • a 6,50 111 108 6.50 111 97* 4,25 72 120 3.50 60 105 8,- 136 114 22,- 374 122 -• ■ 10,50 179 114 3,90 66 120 4,40 75 135 5,70 97 134 85 130 $ Sé ft ft ft. 4 $ * V a.a % 4 P > ft ê 1 a • • ft % • % ft # Va / < ». • ■ P . I *.;.y a * a XvX P p. » * a « ♦ I P P • > * I I s J « i < -*a- a t ft P ft I s p a.a a ft 4 4 • • * ft. • ft k * y a • a * > « k ► * ► * m ► *. a . . . . • » » • • ft » ».a. i * f* P i • ft P a • * • < a a I a i rwSftSS.-. a.a * % k a i.i.» k .y. 4 » » « ► k i * * 9 * « * • V» ft » • » • 4 4 4 ♦ ‘ 4 l i * * k ft 1 4 ► 4 4 k k » * « k k 4 < k I P < 4 k < k k P k 4 k » ■ ( t * 4 « ' I ' k k » k k % ft • • V k k ► * ft 4 k 4 ft 4 9 » k I « k ft 4 P P « i 4 k k S P ft « « k P P 4 4 1257/105 en printenboek MD-korrektie ADBD 4 P « » P 4 * 9 ft k P k » l k 4 » r 5, 4038/ 1 34 lottomaat 4,30 73 136 8,50 144 138 7,10 121 141 9,75 166 141 1527 3, 1619 3103 4040A 4607 5, 51 116 7,80 133 123 2,10 36 121 5.50 94 136 85 132 6.50 111 132 5004 4,50 77 128 5006 11,50 196 127 6019 7,30 124 131 6022C 19,60 333 136 HB-11 6,- 102 110 • a a a . J «laat a vv.\ » « a » a.a a a • ■ ■ I * i %*• a y.y. \\v ♦ ♦ «V* ft p a a sv \ ■ WMïM 4 V • ft :x:x- * a > i ft ► v f * ft ♦ ■ ■ » * * i s&SPSS I « s. * ■* **% V *»*.-* V.' a < a a .« $ a a k V.k « » 9076-2A 1 1 , V 4 ft » 187 141 ii \ y.v SIÜ ■ ft p * i » a a »Pi»| ft. é X lVAV stereo-md-voorversterker 4705 portable power otamp DNK feedback amplifier 3 Watt armelui's hifi & .Vl-Mw * a a XV a a • ^ a P a w a "P • ft • V » I licht « 4039/135 recipriaa » » » schemerlampregeling dimmer bedleeslamp dim-dimmer OTA lichtorgel 1487 1684 1660 4402 (1487) 5003 2,80 48 113 6,- 102 126 5,40 92 124 2,80 48 132 16,- 272 134 » * gmrnmmmm" RVt . rwA% ft. ft * '.y « ‘a% 4607/132 * ft .ft * * V • ft * % 9 ft k v 1 « .• « • • a . a < 4 P 1 - ■ * » a * « » a ► I •: • vy < a.a > ontvangen IC-middenfrekwent stereodekoder met CA 3090 stereodekoder met MC 1310 P keuze-tap mostap voor 5 (of 6) zenders preset voor 5 (of 6) zenders mf-strip-fm 27 MHz en KG-konverter 4602 MG-ontvanger 30-300 MHz - 30 dB feedback fm-ontvanger frontplaten voor feedback PLL en voor LF-regelversterker tv-geluid OTA-PLL HF-signaalindikator hoofdprint super PLAM PLL-detektor A super PLAM PLL-detektor B super PLAM migo « ».* « 1 a.a « ■ » > ► > •.y.v-* V 'v>: s* > ♦ ^ ft k i 3 Watt versterker ' - p - a.a ».« ' ’ • ai • .« k - « • » » - • » a.a.*» V « * . . vVNNVX it » •V-N i » P - < * ft % 1150 3,50 60 100 * • * > « I • . « • a.» » viw>:»x * » . a ...; 5 = a.a a • » \ *.» * - > «• a.a 1 I » « « - >• a.a *.» * » » X < * » ft -t S>: : : « P: » - « > - «.* ». > •* « ■ y .* • a V.*. .Val » « • V N # * » > a yv. > < • a.*.* < « » a «_* > * a «. • * i a » ‘X-V, * * ‘aVa a. • » »y.\ . . . . . a*-V a s > • .« > tijd mosklok 5314 basisprint 1607A 7,90 134 122 mosklok 5314 indikatie- print mosklok 5314 tijdbasis klank in de klok: wekker 4015-13 7, klank in de klok: tijdsein 4015-16 4,70 klank in de klok: slagwerk 4015-27 6,50 digitale TTL-klok autoklok (2 pr.) frontplaat voor autoklok la * a • a » a a & :fJS I I * - ‘ ’ 1226 3,50 60 103 < v * * » - « m WÊÊÊ « •CPl I I > > a « » - » • * • . « «V .‘.w a » ». « * > i ». « « i.« > « .* i *x* a • i • _a a > » - > m • « p « i • > •-V. % > < « yCy: a ft. • X y.* ► < . ><$>:- • i ».» & # • N* ■ « » > * - ■ » .* * t a.a. - > « ».*.a > ■ » a « a • a - •-NNV» - 3,85 65 113 4,75 81 115 iiiil > 1477 1505 : >V- a.a.a ■ i « a.a - - • a m * - • a i » .* > » * » a < • .» - » > « m 'v'NXv. . « a a > » - a a . a - « » • a - mmm i !.y ». « 4 • M 1607B 5,80 99 122 1620 4,- 68 123 119 129 80 129 111 130 4414 6,60 112 132 7036 10,50 178 137 7036-3 5,50 94 140 • * » « • « • • • • » p » • • • 9 a * • • • # mi • • ► » * # * * • • • * * a ft • • • ft » t • • >y.*.v.v * 5002/134 prof. leidingzoeker A sv# a*. % • • t ♦ t ft . jm - » • * * 1540 6,30 107 117 • • * •VaViV.» • ♦ 4 p %v p ft » p* # -V 5 . « 0 « ft * VN»X .* •w. '••A*WV • a.i •.a.a > ► 1562 4,50 77 118 1585 15,- 255 123 3,90 66 132 4608 5,90 100 132 4609 2,80 48 132 6022 10,- 170 135 V-V.-X * * • • • • •••• WW aVX Cü^a V.VA I •V- » .'.v WX*. I pi :•> .'■ÏÜKSSS: i a < ft t a a a a 5ft:> •. *.« • i* ■ v a > .« a « a <*» r' • • i ft » * v.y, •y-v.v/ PW. 1 * SS ■ ✓ • a #* VM a 1 V a * I a * 4 * 9 • ft V • ft v 4 ft # r #r • % • • ► -NV* • . • * ft • i MftViV * .• ft * 4 ••• v # • • ft ft JP f ft p > » *. ft^ft •>>: a :WnX ft a - » a Nv>v.v.yv ; . : *.v ft ».t • » « •#v a .*» a » > :xv * % vm a < - . a > a - a « •IVXvX’X-* * .V.Va a mm * f ft ft a I * t a a • » « . < * « > ft. ft m ✓» ► • « • • * • • 9 • > 4 A-' < - a - 1 - as * * a> /AV. P » kV* k » I I p ft * p ► I » a.a.» tl » X a < '.Va** t a I I a ' a V> ft ft » • 6022c/ 136 feedback fm-amplif a - a. a.a i * • 1 » .• iVêV ft f • ft . I I * t > foto en film dokatimer 1 i i - a ' /» a • rf: i > < a < > « i * < « » i •x •r< » t - a i a i a a < > < a .» i I 4010 6,85 116 133 I i • • - 6022d 25, 6025 6029 7024 601 2-1 a 10,60 mm ■•■m l'tV» / 425 136 9, - 153 138 6,10 92 139 3,20 54 1 32 180 140 P ! I ■ > 9 ft » a ai 1 - > • ' a. • a i :•« a • .* I < 1 • «P k i - a I ft ft ■ % ♦ .< / Xs>w < • • a - a ' i .1 < m iN'»*-* s* > - auto * > » . • i a ft a > I > i a • < > *1 a a a < ■ ( > » < i - • a a » .» » » < i a a .• « a P • ‘‘WHCMw ■ < > ' - I i ✓ < I « < m ‘•V > a l a •y.Wrs' Hl i w. a - 1 a a transistorontsteking cos/mos toerenteller universele auto-ontsteking 4523 auto-antenneversterker . • - • • •». • ■ m < a • 1256 4522 7,50 128 106 4.60 78 132 6.60 112 132 2,70 46 132 ■ s a l f :•> ft 9 • • a** • ^ • a • a a ► ft ♦ I <• LaVaJa'-S'j'aj} y.y ■ a.a a a * Bi # • » * • » ■ * * ■m" • • » « • » a * » • :*fc > m p V/ * IS X- • H s I • • • 0 ft ft • ft • . % I ï * I ft. > « Xv 4 ft» a • » I ft fösiiilpiliiS 'XvftXv^y. > * * • .» I # ft • • » ♦ • ft # /// • • a -- - ».» a.a ft * • • ip « i * >.« a > • • a.a .1 * • » > i a • a 1 • * I* .< * • • $ ft • ' - a ■ » ‘ • * • • a I a » ...... a'.’aV r^.-a - »*.y.V.‘. , .yPva , .'i > * ft a a > * a ' a a " - » •• • • 1.1 a P 601 2-2a 5,85 99 140 » a » » I ' • I a » ft * • V.’ ft ft • a W\ • • • a.a I # ft yw •m: : p X->:v' a a a « « a * a.a * a ' » a » * a.a • • * * - -V 1 • • • a / a » # P ft * # * ’ ft.» r < > ft * ' a a a 4610 » • > :; vi' NJVASVÏ. .1 P t 1 P • • * al I .*» • • a - I • • ' ft. • • • ■m • p a • a » > ► ■ éP • ft • a.a •.ft • ft • • . r a. » a * • * * • > # • ■ • • ry.-m m. - a « l*a > > a.».«.» a.a ► a » ft > * • i » • a a • • • ft • • pj. NV*.’ * ft. ft I \w . » p ft • « pp - '•V**a & a . a • ft w .-X « • • V.* * a > > • ft • « • •:*x ■ ;:x*x - a.a a i '«‘a'.-a* <#> I ft P I a .a • « a .• ft « • • • • • . X- a.a • *.«.« ‘a'l . i. '.V.NVa * • » ■ a • a «• I ^X:Xy a :*:%*:*> • • p » i » ft * p ft W • • V V# • • X •' • : vvX yxtjjck »:X* »:• 601 2-3a 6,40 109 140 9052* 6,20 105 142 . - . .••»»#« « • » -x-x-x-x *• • . a ’ < i f a ft a.a • • » i . t /• ft,' xr-'.xx- •.«aV’V.- '.%****' ■ P - • • • • m : / «: »y huis • • p »x 5003/ 1 34 OTA lichtorgel •• * V» * .* •V » • » 9 O - » • ».v • ».* ft ft ft ♦ « - -Va'-V. x $*y; VaVaViVa*. • • • • dong-ding elekturobel wasemkapautomaat telefoonversterker g.a.s. alarm big ben 95 TV-tennis 3187 3201 4517 5020 5026 5028 9029-1 * 20,70 352 TV-tennis VHF oscillator 9029-2* 5, 9068* 119 126 136 121 3,80 65 132 6,30 107 134 8,65 147 137 7,90 134 133 7, • » « • * • .1 m-y-m .•-Va* » ft V ■ I • .ft XX.Vr •XvXy.v . . • K *i>»XiwVvyXy#v ft* m m ■ « - > ft - m * 0< ft p • ft ft 8, tapkast tapkast power tapkast input tapkast volume tapkast tone tapkast width tapkasttu ner-G B-N L-B-L tapkasttuner-D-DD R-BLN- ft ft VN • . ft M. • %v * v xjS5 '.•As * « < ft ft • & • • «.ft •>X ' • ft f% # 4 • • •■•«iL • • • • ) p |V ft ft • • « » //•VAV#%y» , i • • • .ft • • • ft. 4 • f • V ' m |V.' I • • 1626A 1626B 1626C 1626D 1626E 1626Fa 8,50 145 8,50 145 8,50 145 127 8,50 145 127 8,50 145 127 8,50 145 127 m • • :>vX- * ■ • • 9 • • a_»*a * i*a*a' i_« » » mmm p • i ► a » - f ft> * 1477/113 en printenboek stereodekoder * 142 - 85 142 5,50 94 142 kampeerverlichting 4 I P DK X' 1626Ga 8,50 145 1626Ha 8,50 145 16261a 8,50 145 '4, tapkasttuner-F-l-CH-A tapkastprogram 1626A t/m 16261a op één plaat tapkast voeding elektuurvoeding plus-voeding voeding voor H.0. TTL-voeding voeding 0-35 V (2 A) LPS 2 LPS 1 geïnt. spanningsregelaar DIS-75 dual regulator 30 V goedkope TTL-voeding rV w • • m < <*K0 < N A‘* I A, y- 'X>xS ■ t w/ WV * a.a 1341 7,80 133 109 7,25 123 118 78 136 5,- 85 136 8,60 146 132 6023A 6,90 104 139 6027 7,90 119 139 7043b 4,- 60 139 9004 13,20 224 140 9005 6,- 102 140 9043 6,50 110 140 -1 a i a-.*r -*«► v.-jooö* »r<- I 56. a 952 t * < . A 4522/132 cos/mos toerenteller -■ J*:*X f 1563 401 1 B-134,60 4046 4531 V' > <-*->: > 4003 10,25 174 127 I ft x. A « * j •s mm y m V < r % -*jy s •> / I •a^VWN :*x / WRSfcS > XMX M / V a » a.a - a a display x; » # m i * * • » ft //r I f * rJ *' 1 1 / I 9 4 é \* t 4 * * - • * ♦ * • f s A r f - - ft ».• # ft f • ^ 4 ► yyyym V •X '.Vj » «• « c» «y * /V* ' » * 153 133 153 133 153 133 6,25 106 141 6,25 106 141 5,10 87 141 9, 4029-1 4029-2 4029-3 9312* 9313* 9314 dubb. minitron display dubb. led-display dubb. teldekade minitron display LED-display teller-unit voor display * * \ » * a /*» i pp 9, - V - ■ ■ Wmt* 1 1 I • ft • • * j 9. 6022/135 feedback fm-ontvan * drum en orgel basisprint elektrom tap-schakelaar minitrom gyrator elektrom gyrator mengversterker elektrom mengversterker 1465B minitrom ruis elektrom ruis brushes matrix elektrom frontplaat elektrom theremin-orgel mikrotrom afscherming voor hoofdoscillator H.0. AY10212 basdrum hammond nagalm metronoom - 4517/132 wasemkapautomaat 1435 10,- 170 112 1457 4,- 68 112 1465A 5,10 87 123 1465A 5,10 87 113 1465B 3,25 55 123 3,25 55 113 1465C 6,50 111 123 1465C 6,50 111 113 1465C 6,50 111 121 1497 9,50 162 114 1512 25,- 425 117 1650 7,- 119 125 1661 5,60 95 124 I * • • » *'• a AV/. «r< » > # a.a « • At a**'.\ V » *.* •X:X A* a * 1 y.y/ p a • a .» •M a a.a a £ ‘ X» * « » * X‘X. * NIEUW * » » » » - » • • - a » p p » ‘ ft •a*„ l • w, p % -Wv* m m 44 •a.ft •:».v i . 4 4 blok-sinus driehoek i a » 9 0 . -V. ♦ - a . • ts, I y* • i ♦ s » < * 9016 9072* * ■ a' * 8,80 150 143 10,40 177 143 51 143 3,60 61 143 4,50 77 143 6,10 104 143 4,40 75 143 4,20 71 143 A generator T AP-power print- en bedradingstester 9106* akoestisch regenalarm geintegr. drumstel M 252 9110* pulsgenerator C-sonde P > I I # « - ► :T. f F A* - 1 • 0 \ * • -vX- * t 4 ✓ - ► ft ft 1 ft « I * 1 I a « 1 a .* I * P « ♦ ft. I r i ♦ *r ft W; mi Av:*; » * • . v % * p « ► I ► p p ft ft • -■ .V, I f p 1 ft ft I I •v NV a . I • » I ' V » * 4 t * - - v ► * .y.V X *. a ft. • y* 3, * » ’.'.'A ► • ♦ < *•%-. .V *■ < > . • a * a i - P Jï * « 4. * * > * I a a :X* •V// A a » ■ ► 4 a ► i « *.i a » VAV a a a a.a * V • ft I p ft ♦ • ^ I < 1 k 9109 ft* p ft < * * < * * ft • 4 A k' f 4» » • ► ► f r p i • ft v .. %v p r 4 p 1 ► JAW ft * W . ;*:*w.*n * rrt V// - • « * • 4 • ft ft s V x t 4^9 * S 4(44 ■ » ft * • 9 4 I • » 1 I P S P P I P ► i i ft ft ft • k k P ► » ft I I » ft P i k P 9111* 9116* 9119* 5020/134 telefoonversterker 7400-sirene stereodekoder CA 3090 AQ eierwekker F M-af regelgenerator knipperlicht 12V-1A kapaciteitsmeter 5V IC-voeding digibet 401 IA 1,60 27 136 4011B-2 6,60 122 136 5,60 95 132 8.50 145 136 4.50 77 136 9126* 9147* 9155* 9167* 9183* 9218 9325* 4,15 71 143 68 143 68 143 4,30 73 143 4,10 70 143 4,40 75 143 153 143 \ ► *V-V'. < k k ►.A I k V>iV k.i k 4, ft P 9 ssr p - P ft y:< ♦ » T » a w.a » ft.’. ». ♦ * •vN>* Pt* » a‘ • P • ft P 'NV. w rjr^r » « * # •« # * * * r 0 0 M • f 0 i « • t • • 1 . v/.w*:-Xv » » f « f « • • ■ .#-«-•• 4 4 9 0 <0 % f • 4 •//MSV.-.'rVftft/Asv.'/yy.Va*. f*# »'*■* '•*♦ V O *ft r F # . Mb'tV ' ' ■ 1»^ f. / * • ••%v. V* ft r • ft ft. • a.a r ft - • iC» p * * 0 * W 9 * Cf • ' r • * » » f #.# (O ft >/ • » .*/.•* f. syw///^’AP/ / »;/✓ .•Ay.syft ft * ■ 4510 (1661) 5030 5039 < NV i ■* f Am I *. > r ft » a P I V I 4, k » -V.N'a W/ft/iV V*. ft ^ •*.’///, 5:: t 1 J .ft i % P I f * p I A .y.y; < * 1 1 a ft ' vv n^ •A /✓AVV> ■MVW» 1 . N-aV, jf>.« Ij x I ► a‘A ► ft 1 » ► ft » . I a * .'.'.V « a V 'NV I ► V P 1 - ► f » I «4 mcMmm w&te yyjffx-y: ’ ' A 9 4 f f/j x< f * • k » » xwxvXxWx;::-:*: * a a a a • a ...... a • • » a i I •:a a - V I » p a.a k I v k V.' v xxva’V-: • . »r . a - I . • .Va'aVa'.-.'a 1 ' * f. 'a'.V. a a a a V/i*. NvXANV >;*> * •*. t < a • • a « a / . /.» a * -V -V/ * m * • ► l f ft * p a’ P «Vj > a a a a ■ . a . -xv' a/. - . a. :*Xx> ► * ♦ * c A F ». . 'i'.V <*aV.*y.'. • • . * • .» « f ► v: a f. ft f * ft ft V-VaV. •V I » • a * « ► 5%^ a'y*a I 1 P 'a'a* ft 9 k -* < < a: i». > ► ► • ► •<> XXVA * • • • » VaV.V ft ■ih: * i > I * < a a t 1 • aV.V-'a .Y.y»:. « ► < *V.\ > 1 ft >X; ► * » 1 a « a • « a a p v* > < . B I .V • t k • • s f a * ft ’.V / «V ft.i r a ' * I I I 9, spelen schildpad race-auto regelaar lottomaat praatapparaat *.• / • 0 * t * » < w 1 a 1 a ft k' P *. • ■ ■ X'V-V »• ft • 4 p ft r :'ïx< p ** w ft .<%• f I pp k r • ft * • v ft 1 / 1 p ► ft . p 1 ’ ft »..* . a 1492 12,50 213 129 1664 4038 4043b 5, **vV#v. 7 k ' . P O ft ft ‘VA ft * i SK f ♦VA 1 ft ».J v: 1 ' p p < ft >.p 9 p W’ > • * » ♦ "ft*; k X;>»X '.y ► i ft 0 t • j % / > 5,75 98 124 5,10 87 134 85 135 9029/142 TV-tennis 4631 /I 32 voeding 0-35V (2A) * * met soldeermasker elektuur juli/augustus 1975 kolofon/inhoud 15e jaargang nr. 7/8 juli/augustus 1975 © UITGEVERSMAATSCHAPPIJ ELEKTUUR B.V., 1975 Overneming van de inhoud van een aflevering van Elektuur of van een deel daarvan zonder schriftelijke toe- stemming van de uitgeefster is ver- boden. maandblad voor elektronika AUTEURSRECHT De auteursrechtelijke bescherming van de inhoud van Elektuur strekt zich mede uit tot de illustraties met inbegrip van de printed circuits even- als tot de ontwerpen daarvoor. In verband met artikel 30 Rijks- oktrooiwet mogen de in Elektuur op- genomen schakelingen slechts voor partikuliere of wetenschappelijke doeleinden vervaardigd worden en niet in of voor een bedrijf. Het toepassen van schakelingen ge- schiedt buiten verantwoordelijkheid van de uitgeefster. De uitgeefster is niet verplicht onge- vraagd ingezonden bijdragen, die zij niet voor publikatie aanvaardt, terug te zenden. Indien de uitgeefster een ingezonden bijdrage voor publikatie aanvaardt, is zij gerechtigd deze op haar kosten te (doen) bewerken; de uitgeefster is tevens gerechtigd een bijdrage te (doen) vertalen en voor haar andere uitgaven en aktiviteiten te gebruiken tegen de daarvoor bij uitgeefster gebruikelijke vergoeding. Het maandblad elektuur verschijnt de eerste van elke maand behalve in juli en augustus, waarin een dubbelnummer verschijnt als speciale uitgave voor half- geleiderschakelingen, de zogenaamde halfgeleidergids. . . . blz. 717 . . . blz. 770 blz. 770, 771 voorwoord TUP/TUN-tester-lijst aansl uitgegevens IC's nr. 3 laagdoorlaatfilter, universeel M F -versterker, IC- TV-geluidskanaal, IC-. . . . ultrasone zend-ontvanger. . versterker, eenvoudige MF- vleermuisontvanger ..... 23 63 97 digitaal auto-reset voor TTL digibel EX-OR frekwentiedeler, programmeerbare impulsvermenigvuldiger klokontstoring looplicht . puls-, pause- en periodemeter . . . stoorimpulsonderdrukker tijdsein-generator vierkanaalsschakelaar, digitale . . . wekker zeven-segment-verbeteringen. . . . nr. 19 8 62 51 diversen ACLI audioskoop autolichtkontrole benaderingsschakelaar C-sonde dagenteller displaykiezer doormeter drumstel M 252, geïntegreerd . drumstel M 253, geïntegreerd . eierwekker hier licht ik ingangskeuzeschakelaar kapaciteitsmeter karakteristiekenschrijver .... knipperlicht 12 V - 1 A knipperlicht, triac konstant kontrast led-dimmer led-knipper led-knipper voor hogere voedingsspanning . . . 15 looplicht manchetknopen mini-oven mini-sirene of bed rad ings tester . print- en bedradingstester .... regenalarm, akoestisch rekenhulp relais, zuinig sirene, 7400- spanningsregelaar als stroombron stopwatch-adapter voor pocket-calculators . . 96 TAP-power temperatuurbewaker . . . temperatuurmeter TL-lichtregelaar toetsschakelaar triac-knipperlicht triac-regeleenheid triacsturing, hysteresisloze triac-relais triac-toerenregeling .... trigger, 555 als ultrasone zend-ontvanger. vleermuis-ontvanger. . . . wisselspanningsschakelaar, transistor als ... . 76 zekeringsindikator, luukse nr. 11 33 39 36 30 59 87 55 13 . 10 84 20 45 72 . 34 24 80 61 81 UITGAVE: Elektuur B.V., Postbus 75, Beek (L.) Telefoon: 04402-4200. Telex: 56617. Giro: 124 11 00. t.n.v. elektuur b.v. Bank: ABN-Geleen Rekening nr. 57 83 41 883 Voor Belgie: PCR 000-017.70.26-01. Kantoortijden: 8.30 - 12.45 en 13.30 - 16.45 uur. . 83 18 generatoren/oscillatoren COS-MOS-VCO generator, blok/sinus/driehoek- met CD 401 1 . generator, eenvoudige netsynchrone puls- ... 60 generator, FM-afregel- generator, puls- . . . generator, ruis- . . . generator, tijdsein. . mini-signaalspuit . . oscillator, 1 kHz. . . uitroller nr. 69 . 101 65 2 56 50 12 88 7 HOOFDREDAKTIE Bob W. van der Horst 43 44 20 14 58 REDAKTIE: J. Barendrecht G.H.K. Dam Ir. P.V. Holmes 16 . 59 54 29 42 Technisch vragenuurtje: tel. 04402-1850 uitsluitend 's maandags van 13.30 - 16.45 uur schriftelijke vragen (in linker boven- hoek code TV) worden uitsluitend beantwoord indien enveloppe met adres en postzegel is bijgevoegd. 17 voedingen batterij/netvoedings-automaat. . spanningsregelaar als stroombron voeding, antiplof voeding, drumstel- voeding, 0,1 ... 50 V voeding, 5 V IC- (voor tv-tennis) nr. 22 47 26 40 31 28 48 82 35 40 100 GRAFISCHE VORMGEVING C. Sinke 95 LF 32 nr. GRAFIEK L.M. Martin 74 amp, drie-torren lOOOx- amp, drie-torren 300x- amp, twee-torren 300x- amp, twee-torren lOOx- audio-speechprocessor bandrekorderaansluiting voor tv indikator, mono/stereo kwadro-adapter laagdoorlaatfilter, universeel radio-verkeersdienst-dekoder stereodekoder tremolo, led- TV-geluidskanaal VCV versterker, 1 ,5 V versterker, 10 M-100x- versterkers, 100x, 30x, 10x, 3x en lx . versterker/begrenzer, C-MOS- versterker, 1,5 V darlington- versterker, 6,5 Watt IC- versterker, 1 ,5 V komplementaire. . . . versterker, LF- met LM 386 ....... versterker met rustst room loze stuur- en eindtransistoren versterker, mikropower-MOS- versterker, MOS- met tegenkoppeling. . versterker, stereo-mikro-voor- ...... volumeregelaar 68 75 21 89 ABONNEMENTEN 64 Mevr. A. van Meyel Abonnementen voor 1975 vanaf Nederland Jan. Febr. Maart 90 12 37 92 Belgie bfrs. 422,- bfrs. 391,- bfrs. 357,- bfrs. 323,- bfrs. 289,- bfrs. 255,- bfrs. 221,- bfrs. 153,- bfrs. 1 19,- bfrs. 85,- 78 f 24,80 f 23.- f 21,- f 19,- 27 49 99 77 25 April 3 Mei f 17, 53 Juni f 15, 66 63 Juli/Aug. Sept. f 13, f 9, f 7, f 5, 73 19 4 Okt. Nov. Overige landen f 32,50 46 52 Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven met vermelding van het oude en nieuwe adres en abpnneenummer aan Postbus 75, Beek (L.). Tel. 04402-4200. 93 41 98 91 ADVERTENTIE-EXPLOITATIE : W.J.C. Verhoosel Tarieven op aanvraag KORRESPONDENTIE In linker bovenhoek vermelden: TV technische vragen HR hoofdredaktie AW adreswijzigingen EPS printservice ADV advertenties ABO abonnementen RS redaktiesekretanaat . 79 . 67 70 57 85 71 94 86 . 38 717 ‘■v.v N'iVm t 4 14 1 • • • « * r .« . » . < •Xvyy;* v»v. W ' W -: iiiiiii iiiiiii ■ «11 i: ülllll illll Mü S I m I I II Jlllllll i,™ JllffÉlÉ t P lliiil !É1I, ■» * - . • « * * O * • * i i .V-' • . • * i % , < i * i 'l: O < * * • r i •*• . 4 • • • ! l> v*- i * * * ► !•! i ■ * « * • *j \ • ■ * * • * * . 1 • . * ♦ i • * • » t:i iliii' I • I • % « , 1 « . • I ' * l fViV. % II w 4 * ♦ ’.y. « . i • • . * • 4 « . * 'V*V 5 • . * i .< iv*v * i * • V.’ •> O t l I » l r # natuurlijk in de nieuwe uitvoering met ’zie-wat-je-doet’ zwartdruk en het sol- deermasker. In de meeste gevallen een verantwoorde herhaling dus. Met name de elektronische nagalm en de AFP zijn nog niet opgenomen, omdat ze een aparte studie vergen. Het komt nog wel eens voor, vooral bij lezers die Elektuur niet zo goed kennen, dat de halfgeleidergids als een overzicht wordt beschouwd van over het gehele jaar gepubliceerde ontwerpen. Wel, dit is onjuist! Het kan voorkomen, dat niet alle 100 even origineel zijn en dat de hulp van fabrieksapplikaties soms dankbaar wordt benut, maar het streven is wel om uitsluitend nieuws te brengen. Wij hopen dat wij daarin opnieuw, al was het maar voor 90%, zijn geslaagd. keuren geschiedt om verschillende rede- nen, maar toch vooral omdat een oor- spronkelijk idee bij nadere uitwerking niet of nog niet aan de verwachtingen voldoet. Bij deze halfgeleidergids is voor een deel gebruik gemaakt van de technische know-how of applikatieberichten van fabrikanten, waartoe wij de volgende firma’s (in willekeurige volgorde) dank betuigen: Valvo, SGS-ATES, Electronics, Motorola, Transitron, RCA, Philips, National Semiconductor, Mullard en Siemens. Het is onder andere onze bedoeling geweest nieuwe LSI-IC’s (schakelingen met een zeer grote integratie van funk- ties en onderdelen) in deze H.G. op te nemen. Dit is slechts ten dele gelukt, omdat deze IC’s vaak een diepere studie vergen dan de fabrikant op het eerste gezicht wil doen geloven. Soms ook is de prijs dermate hoog, dat het propageren van dergelijke IC’s nu nog zinloos is. Een groot aantal van de winnende of eervol vermelde schakelingen uit de ‘aktie voor aktie’ zijn in deze halfgelei- dergids nogmaals opgenomen met een veelvuldig geteste print, die ook in de EPS-printservice verkrijgbaar is en dan □jI'TTZÏ Zo, dat zit er weer op en we kunnen nu met vakantie. Zo’n halfgeleidergids heeft heel wat voeten in de aarde en er zijn heel wat zenuwen versleten om een zo perfekt mogelijk geheel van 100 nog niet bekende schakelingen samen te stellen. Er zijn twee kriteria, die ten grondslag liggen aan de samenstelling van de half- geleidergids, namelijk het aantal en de originaliteit. Het aantal van 100 wordt pas echt een probleem als er zo’n 40 schakelingen zijn afgekeurd voor publikatie. Dat af- elektuur juli/augustus 1975 10mS O G. Tajbl © Deze vermenigvuldiger maakt gebruik van een start-stop oscillator en een monostabiele multivibrator. De monostabiele moet getriggerd wor- den door de negatieve flank van de te vermenigvuldigen impuls (zie pulsdia- gram). Daarna zal gedurende een met PI instelbare tijd ( 1 ) Schmitt-trigger S 1 oscilleren (2). Met P2 is de oscillatiefre- kwentie instelbaar. Eén ingangs-impuls heeft dus een (instelbaar) aantal uit- gangsimpulsen tot gevolg. Schmitt- © G> 9179-2 r ^ ^ I I I I trigger S2 wordt gebruikt als buffertrap, waardoor signaal 3 beschikbaar komt. De vermenigvuldiger is voor allerhande toepassingen bruikbaar. Een zeer lage frekwentie b.v. de hartslag kan in korte tijd door impulsvermenigvuldiging vrij nauwkeurig worden geteld. De instelling van PI moet zodanig wor- den gekozen dat de hoogst voorkomen- de ingangsfrekwentie nog goed wordt doorgegeven. Bij een te lange monosta- biele-tijd zal de 74122 als deler gaan werken, hetgeen uiteraard niet de be- doeling is. Na een juiste instelling van PI kan met P2 de gewenste vermenigvuldi- gingsfaktor worden ingesteld. + 5V PI 47k 1 Cext Cext B-j B 2 Clea Cl Q 10/i 63V 11 si S 2 IC = 74122 A 0 Ai A2 7 P2 2 A 470f2 C2 S1...S2= 7413 100/i 6,3V 0 0 9179-1 kunnen PNP-transistoren worden getest; met SI in de andere stand is de schake- ling geschikt voor NPN-tipen. Met S2 kan de grootte van de basis- stroom worden ingesteld. In de gete- kende stand is de basisstroom regelbaar met de potmeter van 1 M tussen 0 en 100 /jlA; in de andere stand is de basis- stroom vast ingesteld en varieert met de momentele waarde van de aangelegde wisselspanning van 6 volt tussen 1 0 en 1 00 /zA. De schakeling is alleen geschikt voor het testen van klein-vermogen transistoren. H. v. Hooijdonk Skoop-bezitters kunnen met deze een- voudige schakeling een aantal transistor- en diodekarakteristieken zichtbaar ma- ken. Uit de tabel blijkt, welke funkties er kunnen worden onderzocht. De schakeling wordt vanuit een gewone beltransformator gevoed, waarbij de wisselspanning tussen 3 en 6 volt mag liggen. Bij een voedingsspanning van 6 volt is de hoogst voorkomende gelijk- spanning in de schakeling ongeveer 1 5 volt. Met schakelaar SI in de getekende stand 9151 —2a ib- u Tabel 1 Funktie X- ingang verbinden met: Y-ingang opmerkingen verbinden met: verbinden met: l c ~f( lb) 4 3 S2 in stand t 1 l c -f ( U ce ) 1 r i 3 5 S2 in stand 2 I 1 I Lu (• A\ Uii Hi lb-f(Ub e ) 4(1) 1(4) S2 in stand 1 2 k L A k i c ld=f(Ud) 1(4) 4(1) S2 in stand 1 diode of zenerdiode test 2 r * iTïTkTgï « K 9151 -2b S2l fN CN n r si 1 M lm 2500v 4 220k 16 V 1 N4001 G ± 1% o ± 1 % o o o 3...6V 3 1N4001 50 Hz 2500p 1N4001 16V L si 1N4001 elektuur juli/augustus 1975 6...12V + r- o BC547 10 n OH 15k 1 5k 1 5k 15k 16 V 470n C2 C4 C3 Cl Het schema toont een aktief laagdoor- laatfilter dat zeer universeel genoemd kan worden, omdat door wijziging van vier kondensatorwaarden het kantelpunt over een zeer wijd gebied naar behoefte kan worden ingesteld. Het filter bestaat uit een RC-netwerk en een NPN/PNP- transistorpaartje, voor welk laatste ook andere dan de aangegeven transistoren met sukses zullen kunnen worden toege- past. De voedingsspanning van het circuit mag tussen 6 en 12 V liggen. De waarden van de kondensatoren Cl . . . C4 zijn bepalend voor het kantel- punt. Vanaf dit punt geeft het filter een verzwakking van ca. 16 dB per oktaaf. De kondensatorwaarden kunnen worden berekend met behulp van de twee vol- gende formules: 0 ioon A 4/i7 16V CN O CM 0 0 9142-1 hl r : T llk'lHj I L dB o A 7,56 x KT 6 f3 dB C C 2 c 3 1 10 4,46 x KT 6 f3 dB C 4 Als voor ‘f 3 dB’ de frekwentie (in Herz) wordt ingevuld waarbij 3 dB ver- zwakking moet optreden, worden de waarden voor Cl . . . C4 (in Farad) verkregen. Ter illustratie is in de grafiek het gedrag van het filter weergegeven bij een waarde van 5n6 voor Cl, C2, C3 en een waarde van 3n3 voor C4. Het ‘—3 dB- punt’ ligt bij deze filterdimensionering op 1350 Hz, terwijl één oktaaf hoger (2700 Hz) een verzwakking is bereikt van 19 dB. B 20 30 I 9142 - 2 40 2000 2500 3000 1500 500 1000 f (Hz ) Punt A vormt de ingang en op B staat het signaal voorzien van tremolo. Met P3 is een voorinstelling mogelijk van het gewenste tremolo-regelbereik. Voor Tl en T2 mogen eventueel ook andere tipen transistoren worden toege past; geschikte ekwivalenten zijn er in voldoende mate (o.a. BC 107 B, BC 108 B of BC 109 B). Schakelaar SI dient voor het in- uit- schakelen van het effekt. Het oscillatorsignaal van Tl komt via SI en C5 op buffertrap T2. Via de emit- ter van deze transistor gaat het oscilla- tiesignaal (op een DC-nivo) naar weer- stand R8 en LED Dl. De LED en LDR zijn optisch gekoppeld en afgeschermd tegen licht van buitenaf. Door de opkomst van LED’s en steeds sneller reagerende LDR’s wordt een optisch gestuurd tremolo interessant. De reeds gepubliceerde tremolo’s die werkten met een LDR + lamp hadden het nadeel traag te zijn waardoor een diepe snelle tremolo niet mogelijk was. -H10...20V 6mA R 10 R2 R1 R9 o o 00 CN co CD CN CN <1 BC237B SI A C5 PI 47k 10k 10/i lin T2 25V 470n P3 C3 C4 C2 R8 Tegenwoordig zijn echter in de handel relatief snel reagerende LDR’s te krij- gen. Dat een LED veel sneller licht- sterktevariaties kan geven dan een gloeidraadlampje staat buiten kijf. In de schakeling vormt T 1 de RC-oscil- lator waarvan de frekwentie met P2 is te regelen tussen ca. 2 en 9 Hz. Met PI is de tremolodiepte instelbaar. lO 470n 470n Tl BC237B R5 I I LDR LED,* l I I Dl J i: Cl R7 R6 R3 R4 47k LD O lin o 100/i P2 4V 0 9122 elektuur juli/augustus 1975 Het hart van de generator wordt ge- vormd door een Wienbrugoscillator met NI en N2/N3/N4. Aangezien de oscilla- tor uit zichzelf zou gaan vastlopen, is % een amplitudestabilisatie opgenomen, bestaande uit het netwerkje rondom Tl, Dl en D2. De dioden dienen gestempel- de tipen te zijn en gepaard. Dit is door- gaans het geval als de dioden van dezelf- de rol afkomen. Tevens is het zeer belangrijk dat een goede stereopotmeter wordt toegepast, dat wil zeggen een gelijkloop die binnen 5% ligt, aangezien hierdoor de vervor- ming van de sinus wordt beïnvloed. Het sinussignaal wordt door N5 en N6 tot blokspanning omgevormd. De duty cycle van de blokspanning hangt enigszins af van de instelling van N5 en N6, maar ligt in de meeste gevallen dicht bij 50%. Het driehoeksignaal wordt ver- kregen uit een integrator met N7 en N8. Dit houdt in, dat zowel de amplitude alsmede de lineariteit afhangen van de frekwentie, maar aangezien de drie- hoeksspanning slechts van nut is als men R 12 R7 1 M 10M / L r 1 6 C7 • 1 JTTL R9 15 4| © N2 i 100k 10k 5 I 82n I 1 I 10 i 8 R 1 I 2M2 N3 ei 19 co I 1M co I 112 C8 I I R 1 0 11 I R2 i 10k i I CN CM I I ilL. D2 J R6 0 7 lOOH 470k CIO P2 R3 C5 R8 1 M S2 4k7 47 n R4 C6 r- SI 1 0Hz...1 kHz 1kHz PI 470k Dl A r 9£ G T5 N4 = CD401 1 N8 = CD401 1 D2 = 1N4148 BC547 R24 BC547 R 2 5 G 4700 H CN 10V I over een skoop beschikt, behoeft dit geen bezwaar te zijn. Omdat het uitgangssignaal hoogohmig is, wordt de generator gevolgd door een komplementaire shnmetrische super- emittervolger, waarvan de ruststroom met P4 wordt ingesteld op ca. 50 mA. R3 wordt ingesteld op een minimale ver- vorming van de sinusspanning. Bij toe- passing van de juiste komponenten, met name Dl, D2 en P 1 /2 bedraagt de ver- vorming van de sinus 0,5% of minder. De luidsprekersimbolen in de tekenin- gen betekenen hier, dat de uitgang voor het meten van resonanties in losse luid- sprekers en boksen rechtstreeks met de luidspreker kan worden belast, als de impedantie ervan groter of gelijk is dan 4 £2. De blokspanning bij frekwenties, lager dan 100 Hz kan worden verbeterd door voor Cl 3 een hogere waarde te nemen. Men dient het apparaat onder te bren gen in een metalen behuizing, omdat door de hoogohmigheid gemakkelijk brom wordt opgepikt. Men scherme dus een eventuele voeding ook van de scha- keling af. De foto’s 1 t/m 4 geven een indruk van de kwaliteit van de door de generator geproduceerde golfvormen. SS. HMh // /.v.v.v rv jy m AA. W&mmk VS.y X VA Y', JSS -• m /.v «, • fjs/y/yY' w / / YSSSjV/ s*\ : 3C< * / / >»; «• 7/ w lilil /*/ /// v ft. . rnmmm- 2% / / // AS ft? AV ft% X -X * X AV ;*x :*:*/.• * y.', X X m ✓ WA s •V AA, s/YS/Ss. V/Y////Y. r •■j-- K' >: / g% A W mmmm / v>x« •I « VA* •tvXvX AVAV, m f • f »_• / . . . >• - «• - X •>XvX ✓. «- V V •*✓ < >:-x / / v. « / y,v. / v> Al A> • 4*4 - • * T r • / *. X ft< » / / / ► AV AV . •y. / X'> / « • * ✓ VA v/« vX'X'.v / / 15 ///% / XvXvSy ✓. a V A- «'. w -V A. r. s /AA Aï % I •y.-y t s /A*. .V ✓ •V, 4 A /*. A *.V. / ✓ '4 / / A / X' .* /Av-ra X vvv A >X-M -J P <%v/ A ■ aX/XvX **/ x » 1/ * • j* c a.vaXv % v> A x-x A ► X .VA 4! ->Xvv X A- v<* '•‘-'AA A A.vX* ■ * i%5 < ✓ A ■V m A.XyAXyXy! 1 ✓«AA» 1 . • aa.>: X : > ✓A AA * » 4 A VA A. A. A .* VA vaaaXv A ✓ AA. AA A AAAAA * AA ✓ AA .* / X * X ' vX-x-xy; ✓ XvXxX >a-;aX- A. A.V V A 'AAA.yA.VAAA.VAA «wii A ✓«* X A V A/.V aXva- ✓ S/.0\ x A- * ✓ y.y ■ aX A / «■. ■ •A * mm Wk 77r#, AA a4vaaa,?:ï / »7/yAV//.7 / A 7AVV r///4 A.-A Sr A y .^/*v / ilil :x*aaa>>Xa • xfy.A'XAX; -Xyi'X'ÏVAAA AA /»VAV. >SM / /-V Kfc ✓aXaa •>7* ✓ 4 K AA O» / >w;< y. &>• WwX-Xww/K* * A. A« «■ « 4 % ✓X //> 4* y AV / aaaXX «* Ai^* - « .'t A.V AA VX- v x.AA.y: X •aX-a WA AA >:-vz / «VVAA.'.'AA "AA. VA* 'AA* fyxvsss. ■AA. ‘ aX y X' A A A X fyt; A. *A A.V VA.yxy:- aaa . A.-A ■X AAA AV si fc ■y.y/ ► ■ yy-Xv> xv>.v aXV A. A. X A.V. A.V AA.'.V.V. X . iilll A AA. V. Va 4 4 AA V A ■•■’A *aa*: ■« A •AAX • A.y AAA AA A tv ■ -%y F «. -X-aX-S^^V^ AA-: •'A.y.yx X*X*tv.yty va 'W'ZvX-aKvw. . xv:vi vx : Xx: : : aXa: :- X:V » :/✓ '.y-'AA.' y .V.' A. * « W AA. SS® AAA A. 11 AV X/A AA A.V. jSjjjPt A» « « A A A. / A. /, A 5*:vxXï y»xw.v« AAA 't ks a :y: ■« 'AA «... A. V. « AAA » V 4 V A.V m. :v: ■idplliii * .y.y > ,v,?p:gv mmm * X: AV«' « V.v.v. •VA; 'W/ v xyxyAAyytytvx wmmê™ -wlii 'A A « . XV'xytvXlXy •« » '«'A. A < * « IllMlp ■A.'.'A.-AA. A.* •VA /*t-AA.*AAAA /.VXVAV.' AA vtv: A 8 X-: *4. m® AA.’A ✓AAA A. t AA*I*> iföty A ••• ■ ■ A •••'•■i y:yx A< y-; '«> < vS-^iv aa.x.aa::: AA. A-'. ✓ A A AA AV «' « ... •a X A y;:-yv:v; A. ».*. A A/.y - :•>* -J ✓ ✓ AA. AAAA.'A V.V.V i A AV » • « i /■*AA « < *. « y:-xA .'.VA, • « V.'AA >y. ..^X'AAAA >v :fe: , * « aaaaaa: x>yt ; A x/X'Xy: ' Vt, 4.4.4 • • •". ■y/YS.yS/, .v.va/aa/ SW^?:::%wfe53S ^yx^^ySyyyyff » . . . » ■ • • . -. A A/y-xi-'XyX-X'A::: •V < AA A. A. A PL 4. 9 ■w A Ay:};>^555S:y:< « A. * » • « r 4 m » <#*r X * # * • > • * < •AAA. AA AA X< A- > s® wmmm m,,. ■tAtVAt 9? 'aaaa A.V «■«■. tyx V xy<:-x'v AAA ✓aX-a-v^.;.^:.^ •t'AX^tyt-y-tyvyA: VV'W/vV.v.'t'A^. A VA.'.'A.yA A •>v* 474. 'A «■ :S«r ,4* « • AA * AAAAAt'X-'A.-A «' .,S : S v 4.» K5S VA. A. A :::ytv>tyx!:y A. AAAA. AAA. “AA *. •AA. AA ï- : % :‘:W:W ■a.*.*«: AA.y I VA, aXva VA. * V «. , ,.* •« « t'l ‘aaaaaa:-: 4 A AtyXy . . aX-aX-Xv «'A.V AA/ .y.v.v.v * AA 4.* A.%' y * •aAvaa:;a>: : :;> yAAAAXX-Xv 'AA :>*:'yv:yxy:< yxyxrX-xvA ^Wa*5 fMnnib ÜS5 x<- :W • » NV * W A. •X'aMvX-S'a . s Ai A.'AAA- A y.y.' *A ft? A.% •V A.' , *.A, ✓/ AA A A A . AAAAAAAAA.-.V Va.v.%-aaaaa,;aaa/a^X*>X «|»S«lr < « •AA VAA » ■AXyXyftv ✓Ay AA V 4.4. yX-tVAAAA. 4.» A£ VA y.y.v VA, MM «5 -Aty: .V/AfVAAA V *■ VA A «' A.y 4.4 *A.' “A y. g NV aaaa;v?. v .vaX'X‘XvXv:v . y.v.'A.V.vA. iViV>v/i. •Aw.v.v. ■ .'AA» /’ •VA.' .'A «* AAA« •! ’.y.y y.y ;.y,y, 4.4 •* ft V X-; A A «* AA y.y . v AA, y.y XvAA... « 4 I ■. .VAA. ft?'ft • « VAA. ft 'Nftftft ,*A VA.‘ •_4 s m m A.V. A 4.4 4 » • » >■» y A. W «■ » 4 ’ •A-y.-. •A.’A.V *. 4 AAAA • *. A.V .4 ft? > AftyftNN- 4*: * :« AA i iiipil vX'.v.'MV 4 A.' X'XvaXv aaa- A *.% 4. V. A ft ft Xv.V ' * ‘ S VA. % AA AA.' M a>; 4 4 ftöS A A. • » .4.4 s-ft-ft NX-X-XaN^a A. AX*t<:ftN .AAAAA.X VAA. AAA, nëis: ✓x mmmÊM I MHi •V . viyjtó'Xv.vsw.v.'ïA 1 ;s : 5: vAft?:S:iv V •AA, VA A-' NVAA.VA 4.4 W 4 ’AV/ E; ï V VA, ftft? g? ft: « . 4 A •. ».* A.V. A V - .4 aaaXv: A.‘ . 4 . y.‘, tvft?ft;^t;^ftft-x : ftft:^w ; 4 » KtvXXvtv: aaaaaMva* '.‘AV . .sva: VA.' AA. m V **•; fftftftft : : : ft VA'AA ‘ftftft •A «• « A. . > • • . 4 .» > 4 \ £ o > in «h o 722 elektuur juli/augustus 1975 2 N 305 5/\ R7 55V + ift + )0,1...50V / iw IA R 1 PI \ > o / / X V co I 1W T2 10k R6 T3 2N2102 De stabilisatieschakeling die hier is weer- gegeven valt op door het grote bereik van de uitgangsspanning en door de goede stabilisatie. De verandering in de uitgangsspanning bedraagt bij een belas- tingvariatie van 0 tot 1 A slechts 0,005%! De variatie tengevolge van spanningsveranderingen aan de ingang bedraagt 0,01%. De ruisspanning aan de uitgang is hierbij kleiner dan 250 juV. Het grote spanningsbereik wordt ver- kregen door de toepassing van de CA 3 1 30 die nog goed werkt met ingangsspanningen van nul volt. Hier- door is het mogelijk de uitgangsspanning tot nagenoeg nul volt omlaag te regelen. Om het bereik naar boven te vergroten worden de eindtransistoren niet recht- streeks door het IC aangestuurd, maar via T4. Omdat er 55 volt op de ingang van de stabilisator mag worden aangeslo- ten moeten alle transistoren op deze spanning berekend zijn! Door de hoge versterking van de CA 3130 en T4 is de stabilisatie van de schakeling uitstekend. Tl en T2 zijn als darlington geschakeld en leveren vol- doende stroomversterking. Transistor T3 zorgt voor stroombegren- zing; met de loper van PI helemaal naar links gedraaid begrenst T3 bij 0,6 A. Is de loper naar rechts gedraaid, dan is de stroombegrenzing buiten wer- king. De uitgangsspanning van de stabilisatie- schakeling wordt door de CA 3 130 ver- geleken met de referentiespanning op R5 3k3 1W 2N5294 R9 C3 O) Cl In R4 co CN CN R8 100 /i 2N2102 i 3 25V 8 10k + 7 6 CA 31301 IC2 R 1 0 C2 CN 2 4 4 M 7 25 10 11 1 2 12 14 P2 IC1 3 47k CA 3086 5 R2 4 6 7 8 9 13 R3 co 9186 De temperatuur-gekompenseerde refe- rentiespanning wordt met behulp van een tweede IC, de CA 3086, gemaakt. Dit IC bevat vijf transistoren waarvan er vier als diode of zenerdiode worden ge- bruikt. De vijfde transistor verlaagt de uitgangsimpedantie van het referentie- circuit. Het referentiecircuit zorgt tevens voor een lagere voedingsspanning voor de CA 3 130. Daarom moeten beide IC’s gelijktijdig in de schakeling zitten, wan- neer er voedingsspanning op de stabilisa- tie-schakeling wordt aangesloten zonder dat IC1 gemonteerd is, gaat IC2 onher- roepelijk stuk. i k ▼ • mm VI j de negatieve ingang. Omdat de uitgangs- spanning hoger kan worden dan de maksimaal toelaatbare spanning op de ingang van het IC is er voor de positieve ingang een spanningsdeler geschakeld. De referentiespanning kan worden ingesteld met P2. Hiervoor moet een goede potentiometer worden gebruikt omdat alle ruis op dit punt rechtstreeks wordt doorgegeven aan de uitgang van de stabilisator. wordt door het lampje. Wanneer de beide LDR’s evenveel licht ontvangen, is de schakeling in evenwicht. Omdat het de bedoeling is dat het lampje helderder is dan het omgevingslicht, moet er een schermpje (stukje papier) tussen LDR2 en het lampje worden aangebracht. De dikte van het schermpje bepaalt dan hoe fel de lampjes branden. De weerstand van 0,68 £2 zorgt voor de stroombegrenzing. De kondensator van 1 n voorkomt, dat de schakeling gaat oscilleren. De voedingsspanning moet tenminste 8,5 volt bedragen; bij lagere waarden funktioneert het IC niet meer goed. Verder is het aan te bevelen de voe- dingsspanning ongeveer 3 volt hoger te nemen dan de brandspanning van de lampjes. De helderheid waarmee een gloeilampje brandt kan met behulp van deze schake- ling worden aangepast aan de hoeveel- heid omgevingslicht. Dit kan van nut zijn bij bijv. dashboardverlichting, ver- lichting van de klok in de slaapkamer enz. De schakeling is geschikt voor lampjes met een brandspanning tussen 6 en 24 volt. De lampjes die op de schakeling worden aangesloten mogen samen ten hoogste 1 A opnemen. De zenerdiode Z1 be- grenst de maksimale uitgangsspanning. Voor 10 volt lampjes moet de zener dus een 10 volt tipe zijn, voor 24 volt lampjes moet een 24 volt tipe worden gebruikt. Bij gebruik van 6 volt lampjes kan de zener vervallen, omdat in dit ge- val de interne zenerdiode kan worden gebruikt door punt 9 van het IC met massa te verbinden. I i I i \ ^ nCr Wfr TT MS k Z' >8.5V( + G co C D O 12 11 2 10 V+ Vc V CL out 3 lOOft Cs 6 723 DIL Vref LDR1 4 47k inv non V Com Vz r- 13 7 9 5 Z1 L 2 L 3 LDR2 De helderheid van het omgevingslicht wordt gemeten met LDR1. LDR2 is tesamen met een lampje in een donker huisje geplaatst zodat hij alleen verlicht 9209 elektuur juli/augustus 1975 de uitgang van N 1 ogenblikkelijk weer ‘1’ worden. Daarna is de schakeling sta- biel. De weerstanden R1 en R2 dienen om de elko’s Cl en C2 te ontladen als de voedingsspanning wegvalt. Het moment van omslaan, alsmede de pulsduur kan worden aangepast door met de waarde van de beide weerstanden en kondensa- toren te eksperimenteren; de oplaadtijd van Cl moet wel altijd korter zijn dan die van C2! De gegeven dimensionering voldoet in praktisch alle gevallen. kozen dat de oplaadtijd van C 1 kleiner is dan die van C2, zal op een gegeven moment C 1 voldoende zijn opgeladen om de betreffende poortingang van N 1 logisch ‘1’ te doen worden. Omdat op dat zelfde moment C2 echter nog niet voldoende is opgeladen, zal de uitgang van N2 ‘1’ blijven. Doordat beide ingan- gen van N 1 nu logisch ‘1 * zijn, zal zijn uitgang ‘0’ worden. Wanneer korte tijd later C2 voldoende is opgeladen, zal de uitgang van N2 logisch ‘0’ worden en zal dientengevolge W. Hollevoet Bij het uitschakelen van de voedings- spanning verliezen TTL-tellers en -geheugens hun informatie. Om nu te voorkomen dat deze bij het weer in- schakelen van de voeding een willekeu- rige stand aannemen, kunnen ze met behulp van deze schakeling automatisch volledig worden gereset of gepreset in een bepaalde stand. Na het wegvallen van de resetpuls is de bewuste TTL- schakeling dan geheel startklaar. De werking van de auto-resetschakeling is als volgt : Als de voedingsspanning wordt inge- schakeld zal de uitgang van N 1 logisch *1* worden, daar elko Cl dan nog onge- laden is. Aangezien C2 ook nog niet ge- laden zal zijn, zal de uitgang van N2 eveneens logisch ‘1’ zijn. Daar de tijdkonstanten zodanig zijn ge- □jIOj 10 £2 wordt het (binnen 3 dB); bij Rx bereik 50-9100 Hz. Bij 24 V voedingsspanning en 50 mW uitgangsvermogen is de vervorming 0,55%; bij vol vermogen loopt dit per- centage echter op tot ca. 10%. Het IC bezit twee koellippen die kunnen worden verbonden met een geschikt koellichaam of op de print kunnen worden gesoldeerd. In het laatste geval wordt dus de koperfolie van de print als koellichaam gebruikt; bij koperfolie van ca. 35 ijl dikte is per lip ongeveer 1 cm 2 nodig voor een goede koeling. Zoals ook aangegeven in het schema, moet altijd een van de lippen met massa worden verbonden. van de LF-versterker. Dit biedt de moge- lijkheid de gewenste versterking te kie- zen in overeenstemming met de fre- kwentiezwaai waarbij de eindversterker moet gaan begrenzen. Kondensator CIO bepaalt de bovenste audio-afsnijfre- kwentie. C8 vormt samen met een in- wendige weerstand het noodzakelijke d e-emphasisnet werk. De ingangsgevoeligheid bedraagt ca. 30 j uV, de AM-onderdrukking 55 dB en de signaal/ruisafstand ca. 70 dB. De ingangsimpedantie is ongeveer 30 kohm. Bij een voedingsspanning van 24 V, een luidsprekerimpedantie van 16 £2 en een waarde van 18 12 voor Rx loopt het frekwentiebereik van 50 tot 12.000 Hz In het IC TDA 1 190 (SGS) zijn alle elementen die nodig zijn voor een kom- pleet TV-geluidskanaal bijeen gebracht. Met een minimum aan eksterne kompo- nenten kan derhalve met behulp van dit IC een schakeling worden gekonstru- eerd, waarvan de ingang het audio MF- signaal van de TV krijgt toegevoerd, terwijl aan de uitgang direkt een luid- spreker kan worden aangesloten. De TDA 1 190 bestaat uit de volgende delen: • MF begrenzer/versterker • aktief laagdoorlaatfilter FM-demodulator DC volumeregeling 250^t LF voorversterker r ” 16V LF eindversterker 100/J Daar de specifikaties van het IC prak- 16V tisch konstant blijven in het gebied Rx tussen 4,5 en 6 MHz, is toepassing bij alle TV-apparaten mogelijk. .10 TOA Het schema toont een rond de TDA 1 190 opgebouwde schakeling die SFE 5.5 MA in al zijn eenvoud toch het komplete R2 audiogedeelte van een TV-kanaal voor G zijn rekening neemt. De schakeling kan C6 worden bedreven bij een voedingsspan- ning van 12 V of 24 V; het afgeleverde LF-vermogen is dan resp. 1,5 W (aan 8 £2) of 4,2 W (aan 16 12). Door de hoge ingangsimpedantie van het IC, kan de benodigde selektiviteit wor- den verkregen met behulp van een kera- misch filter (bijv. het Murata-tipe SFE 5,5 MA). De waarde van Rx is be- palend voor de wisselstroomversterking elektuur juli/augustus 1975 3 5V B. Krone Bij digitale TTL-schakelingen komen vaak storingsproblemen voor. Dit soort schakelingen heeft namelijk een zeer s kleine stoorafstand, waardoor kleine on- gewenste signalen reeds invloed op de schakeling kunnen hebben. Wanneer de lengte van een ingangssignaal vast ligt of altijd boven een bepaalde waarde uit- komt, kunnen storingen tot een mini- 1 N914 9178-3 9178-2 gegeven komponenten kan de vertra- gingstijd van de schakeling worden vast- gelegd. Een verduidelijking van de werking volgt r I uit het impulsdiagram van figuur 4. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de monostabiele multivibrator door een logische ‘0’ wordt gereset. Dit heeft tot gevolg dat stoorimpulsen de MMV triggeren en vrijwel direkt weer resetten. mum worden beperkt door een schake- ling toe te voegen die de lengte van een ingangssignaal herkent. Hiervoor kan in principe een RC-net- werk (figuur 1) worden gebruikt. Een RC-netwerk beïnvloedt echter de TTL- nivo’s, hetgeen inhoudt dat de waarden van de R en C slechts binnen een be- perkt gebied kunnen worden gekozen. Een betere oplossing biedt de schakeling van figuur 2. Bij deze schakeling wordt het ingangssignaal vergeleken met een door een monostabiele multivibrator opgewekte impuls. Alleen als de ingangs- impuls langer is dan de door de mono- stabiele opgewekte impuls, zal een uit- gangssignaal worden verkregen. Kortere impulsen hebben alleen invloed op de monostabiele, echter niet op de uitgang van de schakeling. Met de in figuur 3 C> MVS tv 9178-4 meer of minder schakelaars te sluiten kan de gewenste deelfaktor worden in- gesteld. Een voorbeeld: De schakeling deeltjloor 75, als de schakelaars van IC1 op ABCD = ‘ 1’ worden ingesteld en de schakelaars van IC2 op ABCD = ‘T. De streepaanduiding betekent in dit geval L | Tirï > Ti i i 6 7 10 2 3 6 10 2 3 5 'Tn LT3 rvjvi I ■ I I LI A r 1 rr\ rn VK ii ii i 9104 Programmeerbare frekwentiedelers kun- nen uitstekend gebruikt worden bij het opwekken van een groot aantal deel- frekwenties uit één grondfrekwentie. Een schakeling waarbij dit soort delers wordt toegepast is bv. de frekwentie- sintesizer. Programmeerbare delers zijn over het algemeen nogal prijzig. Een goedkope oplossing biedt de hier gegeven schake- ling. Twee in kaskade geschakelde 7490’s zijn in dit geval programmeer- baar gemaakt door het resetpunt instel- baar te maken. De BCD-uitgangen van de twee delers worden hiertoe via dioden verbonden met de resetingangen. Door een geopende schakelaar; de andere schakelaars dienen gesloten te zijn. Wan- neer de teller de in de BCD-kode inge- stelde waarde bereikt komen de ROi- ingangen op een logisch T ’-nivo te lig- gen, zodat de tellers worden gereset. Hierna begint de teller weer van voren af aan. (ER900), gaat de elko zich via deze diac ontladen; de triac wordt getriggerd en 40W A/ 1N4004 Met behulp van deze schakeling kan men een normale gloeilamp laten knip- peren met een frekwentie die instelbaar is tussen 2 en ca. 10 flitsen per sekonde. De lichtnetspanning van 220 V wordt met behulp van een diode (1N4004) ge- lijkgericht en belandt vervolgens bij een instelbaar RC-netwerk. Zodra de elko t van 220 \x is opgeladen tot het nivo van de doorslagspanning van de diac de lamp zal een flits geven. Na een be- paalde tijd, afhankelijk van de stand van de 100 k-potmeter, zal de elko zover op geladen zijn dat een nieuwe flits wordt geproduceerd. De instelpotmeter van 1 k dient om de triggerstroom van de triac in te stellen. BTW 11-400 100k Triac Ik 220/i ER900 63V /V 9219 Tot nu toe is de toepassing van appara ten die een kapaciteitsverandering sig naleren nog tamelijk beperkt gebleven Toch zijn er legio mogelijkheden om deze techniek te gebruiken; een van de bekendste is de kondensatormikrofon Het principe is ook geschikt om hoek verdraaiingen te meten; wanneer twee kondensatorplaten ten opzichte van elkaar draaien (zoals bij een variabele kondensator), dan verandert de onder linge kapaciteit evenredig met de hoek Bij toepassing hiervan in een servo sisteem kan de aan slijtage onderhevige ■ • • • • * f 4 B ft * 4 • * Tl « t potmeter vervallen. Ook is het mogelijk (N ft 4 * « I 4 • » I • » • # .* I 4 4 • » * I de hoogte van een vloeistof kapacitief « » » » * # 4 . » «, » * • • 4 * 4 •' Vv.'.v. I • • « * .XN‘ » ♦ » * » ft t » « 4 ». ft C9 » te meten. Hiertoe wordt voor één elek » • XyX # • • . ft • < ft ft ft « ft •• «.« k I ft 1 . • ySxilXvix: wxv » Wil * s « » i • . i • ft » xxy.y I , 4 « I f > ft. ft ► i. -'-J ft . ft ft ft ft ft ft I ft .'•X ft k « • . » •iVftV. ftV v#y.v.v trode een lange staaf genomen die van i » i ft - ft » • « f i • ft ft ft i > » * 1 » *. vxx # * * • • I • # V.v.\ • r • • * ► • « •xx:x * i « « >Xvi*‘.Vi I • i ft ft ft ft ft ft I I l ft vvv « • »r » *.v • * * v.: » een isolatielaag voorzien mag zijn i ft *. f i ft. •. « • 4 ft 1 ft viixjXv ft . I * # < 4 ft •tl** #111» xxx * * i.t f .• v.v.;-; yy • * i • » « » I Ook alarminstallaties kunnen met deze » « v ft » r v.v. i • i I •XtSVt . t - •AVi • • % • W'-' ». < * • •-Vft # - # t;i * VaV i ft • # • « • . % i ft. • VA • ft •v-v.;., •« ft.» ».l :x; • t » • % 4 | • I .sv.y. ,‘X* * V. « > schakeling gebouwd worden. Een groot 9 .• * ft I • • • .« 4 « ft I ft I * t « I 4 ft « I « • ft • 9 4 I ft C ft 4 4 4 • .1 ft ft 4 I. « W.Y • • * I . 4 • • « . I v.v. v.v* 4 4 ;* » • ft • # • ♦ •’-XX . # i • • -'-VVX'Ivx* • AV.;#;AT*:o X;Xv;v; v.v. • • v.v.v . . v.v.v.*. v.v.v» t i « • ♦ » i ».»j » » > ,Y«' * :xx i « « XXJ. :.v^fc v y « » » « i » % i ■.v.v • .ft •:yx » • * .vy.i » < i ft . « . i ■ » « » • i v. LI L2 « . • • • » I ft. • ft. ft ft geleidend vlak, b.v. aluminiumfolie * ft I • i • t V* 1 ft I 4 A: * > « f .• 4 I • . ‘ I . ft • • ft ft. • 4 « I W ► * » I I I I « «. • . XvX • ‘‘.V.v » • * ■ • ft . J i « K 4 f « i A « I ft * *•••!.:* « » *.v ».« • • «.« i • » • » r# i 9 i • • • . i * .ft • . * • .• onder het tapijt, of een stuk muur dat i i . • . • I • • .ft met grafietpoeder bespoten is, dient dan * » '•xixx-Xv;-; \ « • i • + J 9 ... 12 V C9 10 M R6 R 1 L4 In In LI —1 Wdgn L 2 =10 Wdgn L 3 = 8 Wdgn L 4 = 8 Wdgn Dl R7 R4 C8 C6 Cx C3 R2 0 O co m In In 3...20p DUG o 9116 konusbeweging veroorzaakt dan een kapaciteitsvariatie, die door de schake ling in een spanningsvariatie wordt om gezet welke direkt in de terugkoppeling van de versterker kan worden opgeno men De schakeling van de sonde is erg een voudig. Een generator (600 kHz) voedt een brugschakeling die bestaat uit de twee sekundaire helften van de spoel en de trimmer en de variabele kondensator Met de trimmer kan de brug in even wicht worden gebracht. De brugspan ning wordt met de TUN versterkt en in een spanningsverdubbelaar gelijkgericht Een kapaciteitsvariatie van 1 pF geeft een spanningsverandering van 0,5 V aan de uitgang. De oscillatorspoel is op een ringkern met een diameter van 10 mm gewikkeld. De draaddikte is 0,3 mm CuL, het aan tal windingen is in het schema aange geven. Het is ook mogelijk om een kleine potkern te gebruiken. ven. Door de kapaciteitsvariatie bij een botsing kan de aandrijving uitgescha keld worden en bovendien dempt het rubber de schok van de botsing Als laatste toepassingsmogelijkheid die hier aangehaald wordt, kan de C-sonde gebruikt worden als positie-opnemer bij een elektronische luidspreker In het centrum van de luidsprekerkonus wordt een staafje uit aluminium bevestigd, dat heen en weer bewegen kan in een vast opgestelde huls. De als elektrode. Zodra iemand hierlangs loopt, gaat het alarm. Ook is het moge lijk om dun schuim plastik aan beide zijden met grafiet te bespuiten. Trapt iemand hierop, dan komen de geleiden de vlakken dichter bij elkaar waardoor de kapaciteit groter wordt en het alarm gaat. Deze konstruktie is tevens te ge bruiken als automatische bumper voor modelautootjes of bijv. voor de stoot rand van het kybernetisch schildpad model dat eerder in Elektuur is beschre iiiiiii ii | m 1 > ft • « ■ ft ••.\VftVft% ft , •v.v-* • • • ft • » ft 4 t • • * ft « V. - ••V. 1 Al!. v-vX-Xv • 4 I v.v • • • * V.' *■. I 4 V ¥ ft ft ft ••V ’ % 9 0 4 • • ♦ ft ' • » • • 4 4 ft * I ft • ft • •v.v. > lx!:-:!:!;: • ■ ■ • I • ft ft ft 9 • I * » • » • « • • I > ft 4 ■ ■ m - * « i * •.ft * i i « » • « .'.V. . . * t ft ft * ■ ft ■ • « f i ft * ► i « i « ♦ « i * « « 0K 4 ! fc N l, *» , ' , » , i* * * * K0 ^-V.w«v .1 • M ft tl •xXv:;: • « * ♦ » « ♦ • % « « i 4 a •.ft • ft t 4 » » ft • • I ■ ft f I * Ê * 9 ■ » « * i * •V.V, . . '•V.V. • * * 4 I • • I % ft ♦ ft ft , ft\',\ , l l ( * ' « ft ft 9 ' ft ft * • 4 ♦ « « 9 9 I » ♦ . • ' I ' * 1.1.1 « * LI « ♦ ft.l • ft ' I I ♦ • 4 9 ' » t I » «.ft ♦ .« ♦ * ♦ I ♦ ft • • ft • I ' ♦ » • * • ‘ 1 • 4 * 4 • I 9 I ► * ♦ ► ♦ « I I ♦ I ♦ V « ft ft ft ♦ * « ♦ • I » • ft 1 I •. ¥ I t 9 ft • ' k 9 9 * ft • 4 4 , y 4 « ♦ .» 1 9 .ft I * * ♦ .I V,v. ft ft I * \«.1 * VI I t s » y 4 4 ♦ « • 4 ft ♦ I ' :XvX* # « i • % ► • 9 .V • •. ft »*•' V. ft ♦ ft « ft. » ft » » » » ft I I > * I •ft V.‘.« 9 * ♦ ♦ ft « . ♦ ♦ I I ♦ I «. « » .V. » ft ♦ t 9 i 9 ».« ► 9 ft « I 9 * •:S » ft. ft I 9 4 4 4 ♦ I I I I ft ♦ ♦ . • *.ft 9 * » ► * f I I I « t I ft ♦ > 4 y 9 » I ♦ . I t.».* ft. i ft.» I ft I ► .* ivXvXv! * ft.ft % I * * « ft ft *. ft 4 * ft \ 4 « '■ > a i | , * l i«Iv!« A < « ft.» » % « i. ♦ « . ♦ » * ft.» ♦ • * ft * » i ♦ # ft 9 t .• « *x* A JS» 1 .;ïüm -■WWW* I V! X;X: * ft. i ».ft » ♦.ft i ft.ft •\\v « « ft ft.ft ft. ft >.> V ft 1 ft.ft ‘.ft. ft I .ft *.# t * • I I 14 .M.y.L', mm «. * i mt- • • - WM B Tllf® mi •. # i « i:® * ft.» a • > 4 * ft k‘.‘ Sfl I « ft i *. « P P ft I ft «. I iiL üH i p i p ‘ft # ♦ .‘.ft » ► « « * » « «.«.» * ft ♦ .ft I. ft ‘ V ♦.ft I ft. ft ♦ I. ft « ft ft » PW V.* , -x*:*>x*; ‘Xv.v. *x% 'X* : • i ft. ft 4 . ft •y.v » * ft ft ft i f ft. » « I ft ♦ • » •.ft <;*:•*. •I'SN’ylyXv x*!:x- ,: ** ‘ ft. # « ». * 9 ft. • * i ‘ . i t 4 m ft .V. ».♦ • « ft.ft ft.ft ft ft .1 *.♦ ♦ « * ft V,>v.... . ft ♦ ft.» « » * % ► • * t v. t * ■ 1 » 9 . ft jir • y vX*' • * ■ ■ ’ » • » * » » I • • » I a r r, ft.* * 14 4 I * V. ».% I - ft.P.4 « • 1 I ■"Hf.., * i. < • • » y 4 * ÉÉÜ ft. • f .« 4 ft > » » •X’Xx>XvxX:X*x< ui ii l!| JPp 1 m 4 • 4 ♦ . ft « ‘ft.» « ft r * ft ‘».ft.‘ ».♦ ♦ m i% r *.i * • f . a ft. • 4 * ♦ f • » 1 I ».« ♦ # • « 4 4 4 «.i a. ♦ « % sl+l+V-W * 4 r * « • • « » » ». ■ r •:*v « i »• ♦. ft SrX'XvX » * WW ft « 4 *.« ft ft.ft 9 r *: * ‘J. « « r.*. !|! ,p v a mm * ♦ m y • ♦ 4 4 1 « « ft.1 ‘ft «.« » « I « | a. ft r M .'XK'IA •> ► .ftjifl % .4 4.1 4 I ft. « '/.♦.ft.* • • f.f ft 1 ft.» * ft I ft.ft* I p ft.ft 4 ft mm W :;: ‘ »y.\* *•«.%■-* wx*:*:* ■I mm m iS 1 « » « • ÏW:W: •«ft * » • I ft» i i ♦ * m I y • . 4 » * P ft .♦ « 4.4 ft .4 Wijf* Wa ». « X- >'•* ft. 4 ► » • .ft < p ► V* X: 4.1 ft. * • « •'ivx .r.ïXrXi > « 4 ft 4 v. •. 4. ♦ • • • ft ♦ 4 I .* » * ► .4 4. « 4.4 l’l ♦.ft •s :*• ». i ft . i :.y. a.« « » ♦ 4.4 ► ■ ft. ♦ pi ■:;X;X*:;‘;-:*: lilt' #itir i .» ■ 1.4 4. ft « .4 ► » VV-W ft» » % ► 4 4V ‘N ft. « «.4 1:1 « «.♦.ft » . .4 4 i ft. 4 m 4. I ft 4 a 4 l I «.4 ,».ft 4 » « « * I k ft » •aoXNvX I ft .ft ft .4 ♦.*.<< 4 .ft • 4 ft » I 4 4 ft I » 4 4.4 ft ft sjSS $ ■■m -♦!«!* » t « i * ft.» m v r-* •v.v.‘.-< , « 1| ft NV. 1 ♦ ft m * *:■; »«.» * ♦ • « * ♦ « « • • i * ft. ♦ ,IP lil • « • * 4 ♦ t « « ft.4 ft ' ft •V 4 ft ft « ' m i i ft.# « 4. ft 4 ».».♦ ♦ ‘.4 • .4 » ft ft ' « ‘ I ‘ft ♦ 4 ft 4 'XrXVN • t^ftV.SV, !*>!• i m P i * 4 t .V.’ » * » » « \ k /.i !Ï ft 4 ft I * ft ft .♦ !.V P ■ 4 ft I! lil lil ii ♦ 4 I 4 •v.v :!;V ft 1 ft ft ft ft •’ &ÉS3SBH I IIB » SS » ft 14 « « ftVftVft *'* , . r ft ft * s:*r l ► « »V ft ft ft >/ l*ft ft.ft ft AW*» ♦ ft I ft k W' ft « pn P.B » « ft I vv. i a i . ft lil ft » ■ I 4 ‘VI i i i 4 ♦ ♦ 4 ‘ ‘.T.4> t 4 9 k * 4 4. ♦ ► » « ft. « « ft .4 I . 4 4 vXWn ■/ • «;»;« k I » & » 4 ■:XX>n: a » i:W*:*v * f • v a •!i jsax* 1 -V r* Si a a .» . ft O’* ft.» *-♦ ♦ ft'l vXXSv i. » vv t . a ».« 4. I 1 ft. » ► 1 *1.» » ». 4. I .i;: xX: p I ^a vvvv ft.ft ♦ .a # « ft. « i a 4 « ft. i V ♦ O :XxX':V:' %v ’ * B P :*.vXy ». ft 4. ft *:XXv p \ » XV ft. « ■ p » « v.v I iü aSV.V •«4.» 4 ft.ft f f « ft « I I >. » r. « ►. • i 4. -• ft 4 I ft » a ft % wit > «•x*x*:- pX.'iV.' wim » V! .V.V‘ » »W. .»> » ft. ft ft « 1 1 . ft 9 » . ft ♦:»\ f 4 ft ft. 4 ■/ ‘ ’ *V\v, » 9 a t Jii L »'«• • ‘ .4 4. a a. i • !•!■;• w5 ft. **•.*.« ♦ 4 • :XvX*x i:« * 4 a. 4 X: < •> p «».».« 4 ft 4 ft ft 4, i 4.4 i ♦ 4 4* ^,y/.*.p.» ♦ i a. » ft. 4 .« KT * ft ♦ 4. ft'- 1 :* *.1.4 •5h;v ft. « p a.a I . B 4 • 4 ♦ P vXXXX'X - 4 ft ft B I a « a .♦ a I !§Ü <#< « .4 « f . I I ♦a 9 . ft R5H «ft ^'«x*xSÉ5 ’X'XXx «VVVMiS ’ , X*Xv;-v * ' '•'■'■.‘X.X.rM ft 4 mm . . V:X‘»:*>:*x % i wi»' » r,v ÈyS:X:X: p 4.4 *y«* •ü .1» 'mm m 9 1 * 7* ■ «’ft'ftV» SSSr* * •y.y. 8 iV. vv. « i|!l* 'ii»-- .*.♦».» i « a ft < > i i • • » • § i ft ‘ ‘ ». 4 kW P » * « ft a ► « ii :*x .‘.ft • ■ ft « i ft * » a. i mw*** 0 Ê lf' ♦v»*:v:*:- ‘;:X;V;X yX-XXXXiAiA''' Wvvt'X'J*. a KM « » ' i . ft ► ft. i 4 » ♦ I 9 ft 4 ft VV ♦ ft a .* i I a ft « 1/ « • « i $W** ; Xv VXv -W.* i ».• 4.1 il ft ft « -1 1 » smi p i « vXv XvX< ► # ♦ ♦ I ♦ . ft * 4 m ‘ • i « 4 « . ft 1 « « ♦ 4 i « ft » I. ft AA 4 I P ► ‘ P y &s : - 1 . 1 . 1 . 4 % 4 ♦ ft 1 k « • ft. » 4. a i ft ft. B IJ 4 * .« ft • ft iV.VV, » k 4 .> *4 ft « % y ■ P. 4 ♦ ’ t ft ;X\X-.v VVV.v.» « i . ft I * 4 P « 4 igi ♦ « ► i f 4 I 1 4.4 ft mm®** 9 I B »*ft 1 * p r» « p p * #. 4 VAV'-'' ■ .« k » « a ftSS;:;: P r I 1 . ft « ' 4 4 I V B .4 4 « . I I I 1 t 1 ft . ft l » » B. 4 * ‘ ft I ♦4 ft ft. ft. t 4.» k ‘J «J.ft I » . . . •y.yVVVg.V a « iVtV B «.‘.» ft I # . a ». ft vv:.* i. f k I I ►.» » a . i ♦ VVV* 4 4 9 I I »y i ft . i ■-'.' *.v,v J.PJ.I Ss: ft 1 ft a . » k P 1 9 y.vvv;.'. SY.V.vV ».« WWW® •W r . ft. « 4 ft. 4 ft 1 a.4 ft.ft ! « \v.v XyV: k Y I 9 1 'ft ■VV ‘ 1. 1 a .♦ ft ♦ x«vvvvv ‘ T ft « ‘J. t.4 ft IjtvX'AV •VVVVVf • ' ft. •.».B. » 1 . , . t . a . 4 KM ► a a .1 ft ft ij i K‘ « » * k Ww -* ■- *.*. * •X*SKw: , vv' V-*- ^ a Ji riV» f êKl.^.a . ft. * ». « I v*.« * ft .4 1 m 9 1 k •VV’ ■r « ft a » < a . ft » ft i 4.» ft .V.V .Ii.,, XX.vXvïX.: v.vNX'X»;* 1 * wmJÊL Hip ♦ ■ P.a » ft ft P « ft l JftliT' . « * i • i . •vvViVi . , , , X-vv'.'.v.'.vX'VX-v a ft a a « b .♦ « »j I k ? 4 ft 1 t «.i .♦ .« »jj i . ft 4 1 » I II I ov.v. I ft .1 m »'*v ■:A: » « a ft iV j.i « » I » ft. i. » ft 4 .XXV « *W.\\ :’X*:cX' • ft ».ft » * « . B 1.1 ‘X'VX*. ft : ‘ft .1.1 VVV!? a i a.4 ♦ « i i i < *v,\v I 4 .ft I k I I ft.ft I.B 4 . 4 B 1 I ‘ 4 1 ft i ft ♦ B » B ft ft ft I I V* 9 «x*v ft : r I V’.VV* k 4 t.1 . ft ♦.4 Piiiip VvvrX » 4 ft ♦.ft I 8.1 < k k t XX 4 * I I 4 1 « 1 « ft » *J .• .« « » < . I « I ft WW, JJ » j » 1 ► « *x*x* I p k I a i XvX* ;x y ’ !,v ;: ; : i :x:*:X;v , :;«X'x:s>' *:v' : :^^vv: : ;Xv:;;*x i X 1 I *. 9 % I P I »v 4 » I 1 vY tlÈ|w k.' ‘ i % n 4 V! ::WWlliW ; I - ^fx^X 4 XXSS' - , -* ’ v.y.v i *.# « P 4 XNXXNv.’.v i|W v ► .« i > .4 ' JJ IJ ♦ 4 J JJ/. 1 J JJ 1 • • 0 «'* t ft 1 :x:. ‘ 4 a.4 »«.» » i lllil ft.ft.».» • • 4 .ft ft 1 . ft VVV a. t i > J. ft 4 4 1 1 ft 1 k 4 4 * I I 4 « ft « ‘.«.I ft ft k I 4 4 k ♦ ft •J 9 k I > t P ft > ft. • ft 1 ♦ ' I I 1 1 I ft P I «.I « 1 P 4 1 k 4 ft.ft » k P » 4 ft « 4 • ft 4 « ft I P * 1.4 k 4 4-1 P * « * P ‘B 1 1 >.» * ft ft ft I * ’ 1 I I « ♦ .« f I 1 ».« Jj*l 1 P ft. ‘ « ft « 4 I 1 ft . ft ft « 4 ft I aSW.V P » ft i » * * ft k » < I « ‘ *:*■ 9 4 4 1 I k 4 'J* « * XXX I 4 ft » p ‘ ft ft I I • . 4 1 « « I 4 » 4 ft 4 4 : 1 » t I > f 4 4 4 1 I r . C « 9 1 k 4 ft.» I « « ft * 4 ft 4 I P 4 'JJ * f 1 1 1. 1 * i I k >1.4 4 ft. > 4 i l ft ft I i ft. « « i i ft ♦jj'a 4 k * ,v, \yxyx*#i\Ny; ► i ft ‘ 4 4 ft 1 » I I 1 AH X-Nv ft. 4 t l 2 « ft 1 1 .V 1 ft ft ft I I 1 I 1 .» «ft P I 9 ft 1 I 9 ‘JJ ft ‘J.BJ ' 1 * k ». * > 1 I « « * ' 4 * P I ft P 1 I I 1 » I ft 4 4 I 1 9 I 1 « ft k I » I 4 ft ft ft I 1 « » * ft k I ♦ 4 ft » I 9 * * 1 4 4 k 4 1 I ♦ ft ft ft k k « i ft 1 .1 4 I 4 4 * « 1 4 ♦ I ♦ 4 1 ft ft P ft ft I ft 4 1 4 I ft .1 .1 4 •y.‘ v.v «:»v p ♦.1 ♦ k ft P 4 ft 1 I 1 r » i » i k ft a ft k 1 ft 1 ft : i i ft i < ft * k ft t r ► « 4 «T ft ft 4 1 1 ft < I « 4 1 » ft 1 1 1 k I » 1 4 4 i 4 t k > I I . ft 4 I * 9 k 1 ft k I «J.‘ 9 ft .\\V ft ft k ft l i I ft I 4 k *1 k ' k ft * 4 1 ft 1 I ft I Het IC LM3909 is een vrij goedkope monolithische oscillator in een 8-pens DIL behuizing. Het oorspronkelijke koncept is bedoeld voor een knipper- licht speciaal voor LED’s, zodat een voedingsspanning van 1,5-3 V voldoende is en daarnaast het stroomverbruik zeer laag is. Intussen zijn er meer toepassingsmogelijkheden voor dit IC gevonden, waarvan er enkele worden gepubliceerd. Een van de eerste toepassingen is de LED-knipper. De inwendige schakeling van het IC (figuur 1) bevat een stroom- begrenzingsweerstand voor de LED en een serieschakeling van twee weerstan- den (R1 en R3) die de tijdsbepalende funktie vervullen. Om de gehele schake- ling op te bouwen volgens figuur 2 zijn slechts twee komponenten nodig plus een monocel van 1 ,5 V. De knipperfre- kwentie wordt bepaald door de konden- sator C en is bij de aangegeven waarde ca. 1 Hz. De monocel is voldoende om sers, sleutelkasten e.d. Daarnaast bestaat nog de mogelijkheid als waarschuwings- licht voor modelspoorbanen. Algemeen kan worden gesteld dat alle schakelingen met de LM 3909 kwa frekwentie sterk afhankelijk zijn van de tolerantie en de kwaliteit van de toege- paste elko. Het vergt dus enig eksperimenteerwerk om de juiste knipperfrekwentie te krij- gen. Uit ervaring bleek dat elko’s met een hoge lekstroom de werking van de schakeling nadelig beïnvloeden. Betere resultaten werden bereikt met tantaal- elko’s, welke ook het voordeel hebben dat ze kleinere afmetingen hebben. de schakeling ononderbroken een jaar te laten werken. De LED-knipper is zeer geschikt als oriëntatie in het donker voor brandblus- I I dl I L J De meeste apparaten hebben waarschijn- lijk geen 1 ,5 V ter beschikking als voe- I ding voor de LED-knipper. Om de schakeling toch bij verschillende hogere spanningen te laten werken, zijn er twee bereik weerstanden toegevoegd. De waarden 9230 van de weerstanden zijn afhankelijk van de beschikbare voedingsspanning. In de bijgaande tabel staan de waarden laatste kolom is aangegeven binnen welk van de komponenten vermeld bij ver- spanningsbereik de schakeling nog naar 5V...200V schillende voedingsspanningen. In de behoren werkt. 220n Een volgende toepassing van de LM 3909 is een 1 kHz-oscillator, die zeer geschikt is voor het doorfluiten van versterkers. Ook hier zijn slechts weinig komponenten nodig om de schakeling met het IC tot een werkend geheel te maken. De simmetrische instelling van de blokspanning wordt met PI verkre- gen. Met de instelpotmeter P2 wordt de amplitude van het uitgangssignaal ingesteld. Zoals uit figuur 2 büjkt is rrr i deze instelbaar tot ca. 1,1 V. k elektuur juli/augustus 1975 — 727 r r ^ L J ^ 1 14 j . i ; * i 1 1 j i K l r* L J r i r. i Mi iü b i i j i 1 I 1 LÖIIÜ Een volgende variant is de mini-sirene, die vanwege zijn paar komponenten zeer geminiaturiseerd kan worden. Daarnaast is er de mogelijkheid om de schakeling te gebruiken als bedra- dingstester. Worden de punten A en B verbonden met twee testpennen, dan kunnen gemakkelijk koperbanen op een print of bedrading worden doorgetest. Bij enige oefening is de overgangsweerstand te herkennen door het verschil in toonhoogte en geluids- sterkte. Een andere mogelijkheid bestaat door de punten A en B te verbinden met een seinsleutel, zodat de schakeling dienst doet als oefenapparaat voor morsetekens. batterijen van de zaklamp, zoals te zien is in de bouwtekening. De schakeling is ondergebracht in een doorzichtige behuizing aan de achterkant van de zaklamp. Punt 5 van het IC wordt met een geïsoleerd draadje verbonden met de reflektor van de zaklamp en punt 4 met de kontaktveer van het huis. De stroom van het IC vloeit via het de spanningsval over het lampje is te verwaarlozen. Si • • V. w • • • • • ♦ • • • # 9233 s/ e, LED 7 6 Door in een zaklamp een minuskuul schakelingetje te bouwen, zorgt een kontinu knipperende LED ervoor dat de lamp in het donker altijd gemakkelijk te vinden is. De schakeling wordt gevoed uit de c LM3909 220/u 3V 2 3 1 r ^ I I Li J 1 1 1 I I gen signaal wordt versterkt en toegevoerd aan een produktdetektor. Aangezien de frekwentiestabiliteit van de BFO (beat frequency oscillator) niet belangrijk is, wordt hiervoor een astabiele multivib gekozen. Uit de produktdetektor ko- men, naast het gewenste verschilsignaal, tevens het BFO signaal en het som- signaal. Deze laatste twee signalen wor- den verwijderd door een laagdoorlaat- filter op ca. 4 kHz, waarna nog een trap LF versterking volgt om het signaal op koptelefoonnivo te brengen. Het stroomverbruik bedraagt ca. 8 mA zodat batterij voeding geen probleem oplevert. vleermuizen, terwijl naast de zgn. natuurlijke ultrasone geluidsbronnen ook diverse ‘man-made’ bronnen zijn aan te wijzen. Zo produceert het zacht strijken over een krant benevens een hoorbaar, tevens een ultrasoon geluid. Het doofde tranducer UST (tipè 8222293 1 828 1 , fabr. Valvo) opgevan- De hier afgebeelde ontvanger heeft tot taak, één van de tekortkomingen van het menselijk gehoor, namelijk het beperkte frekwentiegebied, enigszins tegemoet te komen. Met de mogelijk- heid, ultrasone frekwenties te kunnen beluisteren verkrijgt men interessante informatie over geluidsbronnen als hondefluitjes, minuskule gaslekken en r H Mimi 1 1 1 K i ï'i rrr I O CM CO CM BC547 1 0n co jz m BC557 BC547 BC547 100n 2n2 BC BC547 549C CM CM J CM CM 2 M 2 6V 728 elektuur juli/augustus 1975 "IA 1Hz 1kHz + + )5V 47k 47k DUS lOOOu 6,3 V,_ 22/u DUS DUS 6,3 5000 2K 15 eenheden ( 3 C Clear < C 14 2 11 Sek. c Clear tientallen < MF1 c i 7430 A MF1 = 6 Sek. MF2 = lOOmSek. eenheden Q < 4 Min. tientallen < MF1 + MF2= 74123 N1...N4 = 7400 c N 2 N 1 9308-1A aan het hele uur zal het minuten-eenhe- den-signaal a-logisch ‘1’ zijn (E). Via NI wordt dit nivo geïnverteerd, waardoor signaal F eveneens logisch ‘1’ is. Zodra het tijdstip OO'OO" wordt bereikt, wordt MF 2 door N2 overbrugd. Dit houdt in dat alleen de eerste vijf pulsen normaal doorkomen. De lengte van de zesde puls wordt bepaald door de reste- rende tijd van MF 1 (G). Op het hele uur wordt dus een pieptoon van ongeveer 1 sekonde lengte hoorbaar. De toonhoogte wordt bepaald door het ingangssignaal van N4. Hiervoor kan bv. het 1 kHz-signaal uit een kristaloscilla- tor worden gebruikt (indien beschik- baar), of een signaal uit een eenvoudige oscillator. M. Cukrowicz Het bekende ‘piepje’ voor het hele uur kan met deze schakeling uitstekend worden geïmiteerd. Op het tijdstip dat de piepjes moeten beginnen wordt via een NAND-poort met acht ingangen een negatieve flank toegevoerd aan de ingang van MF 1 (A). Hiertoe worden de minuten- en sekonden-signalen van een TTL-klok in BCD-kode toegevoerd aan de ingangen van de genoemde NAND. Daar alleen de logische ‘l’-nivo’s voor de dekodering belangrijk zijn, zijn per cijfer slechts twee ingangen nodig. De aangegeven kode komt overeen met het tijdstip 59'55". De monostabiele-tijd van MF 1 be- draagt (na instelling) 6 sekonden. Gedu- rende deze tijd (zie pulsdiagram) kan MF 2 door een 1 Hz-signaal worden getriggerd (C), omdat de B-ingang van deze monostabiele ‘1’ is (B). De monostabiele-tijd van MF 2 bedraagt ongeveer 100 msek (instelbaar), zodat MF 2 iedere sekonde zal worden getrig- gerd. Dit heeft signaal D tot gevolg. Tot De starter wordt weggelaten, terwijl de smoorspoel (LI) gewoon in de schake- ling kan blijven zitten. De (overigens klassieke) triacregeling is aangesloten via een voorschakelweer- stand van 33 k/2 W; hiervoor kunnen eventueel drie weerstanden van 100 k/ Vi W parallel worden geschakeld. Even- tueel in de triacregeling reeds aanwezige tie van LI zal de storing van de lichtre- gelaar wel tot een minimum beperkt houden. Indien men het regelbereik onvoldoende vindt, kan met de waarde van kondensator Cl worden geëksperi- menteerd. H. Steil Om de lichtintensiteit van TL-buizen te kunnen regelen kan niet worden volstaan met een normale lichtdimmer, R 1 /V 33 k 2W R2 6V maar zijn enkele speciale maatregelen 0.SA ontstoringsnetwerken kunnen beter TL nodig. Het schema maakt duidelijk dat worden verwijderd; de grote zelfinduk- 20 65W 500k bij de hier beschreven regelaar met be- Triac IA hulp van een gloeistroomtrafo met twee 500V gescheiden wikkelingen de gloeidraden Diac van de TL-buis worden voorverwarmd. 0,1 fi 400V elektuur juli/augustus 1975 — 729 R 2 c Omdat dit ontwerp in de prijsvraag lin x R5 X X Ik ‘aktie voor aktie’ zeer suksesvol was R3 (3e prijs), werd van dit goedkope maar (N CN handige meetinstrumentje een print ver- vaardigd en volgt hier nogmaals een korte beschrijving van dit ontwerp. Bij het nameten en testen van een scha- keling met behulp van een ohmmeter, loopt men altijd het gevaar weerstan- den, halfgeleiders enz. te betrekken in n de meting. Bovendien kan de stroom of • / • • spanning van de meter soms minder prettige gevolgen hebben voor de scha o R 7 keling. O bO Met dit ontwerp worden deze nadelen \w vermeden; een weerstand groter dan • • O + 1 ohm wordt door de tester niet als een verbinding gezien. De spanning waarmee wordt gemeten is slechts 2 mV, zodat geen enkele diode, IC of ander element wordt meegemeten. De maksimum stroom in de te meten kring is 200 juA. Voor de indikatie is een LED toegepast; als deze in een van de twee meetkoppen wordt gemonteerd kan met de tester zeer snel en plezierig gewerkt worden. De voeding kan worden verzorgd door twee 9 V power-packs. Teneinde de ‘voltage offset’ van het IC zodanig ingesteld dat de LED juist gaat branden. Wanneer de meetpunten weer worden geopend dooft de LED, om pas weer te gaan branden als een ‘echte’ kortsluiting wordt geregistreerd. te kunnen opheffen is instelpotmeter PI in de schakeling opgenomen (deze kan ongeveer 8 mV opheffen). Voor het af- regelen worden eerst de meetpunten kortgesloten en wordt vervolgens PI den onderdrukt; zowel de emitter (via 1 kohm) als de basis (via 0,22 fi en een kleine weerstand in het IC) van de tran- sistor zijn namelijk met de positieve voe- dingsspanning verbonden. Daar in het IC ook reeds een stuurtrap voor een afstemindikator aanwezig is, kan voor dit doel zonder meer een draai- spoelinstrumentje (ca. 1 00 fj.A) worden aangesloten. Met behulp van twee instelpotmeters (1 k en 4k7) kan men het nulpunt en de gewenste uitslag van de meter instellen. Degenen die het uitgangssignaal van de MF-versterker niet naar een stereodeko- der leiden omdat zij met mono- ontvangst genoegen nemen, zullen de-emphasis moeten plegen door de gestippeld aangegeven kondensator (15 n) parallel over de kollektorweer- stand van de uitgangstransistor te scha- kelen. De voedingsspanning van de schakeling mag liggen tussen 1 1 en 1 5 V. Door een in het IC aanwezig spanningsstabilisatie- circuit hebben kleine voedingsspannings variaties geen nadelige invloed op de goede werking en de stabiliteit van de MF-versterker. < Een praktisch komplete MF-versterker in geïntegreerde vorm wordt geboden door het IC TCA 420A van Philips. Het hierbij gegeven schema is slechts een van de vele mogelijkheden die er zijn om met behulp van dit veelzijdige IC een kwaliteits-MF-versterker te realiseren. Het hier geschetste ontwerp, dat opvalt door het geringe aantal eksterne kompo- nenten, vormt een komplete MF-verster- ker/demodulator voor FM-ontvangers met een middenfrekwentie van 11...15V R6 i oo n + R4 R2 O 11 co 16 CIO r ^^00 M 4 j C4 o 5 16V LI L % 15 33p L 2 1 JTi A* 3 10,7 MHz en is bovendien, doordat het de-emphasisnetwerk niet werd geïnte- greerd, geschikt voor stereo-ontvangst. Ingangskring LI is een normaal 10,7 MHz-bandfilter; kondensator C is de in zo’n filter reeds aanwezige parallel- kapaciteit. De voor de demodulator noodzakelijke fazedraaier bestaat slechts uit één kring; voor de spoel (L2) kan ook een normale 10,7 MHz-trafo wor- den toegepast. De ekstra toegevoegde LF-versterkertrap is met behulp van een PNP-transistor (BC 308) zodanig opgebouwd dat moge- lijke bromspanningkomponenten in de voedingsspanning zo veel mogelijk wor- TCA420 C5 Cl 470p 4 I 13 2 6 C2 C6 9 1 0n 14 BC308 Tl 8 4k 7 C9 1 20mV n K) P2 A 22 n 100^A PI Ik I I R5 R 1 R3 co CO o C11 cn co co co C3 ‘15 n I 47n 0 0 9234 elektuur juli/augustus 1975 minuten, de uren en de tientallen uren). Op de ingestelde tijd weerklinkt dan gedurende tien minuten het weksignaal. Met behulp van drukknop Tl kan het weksignaal eerder worden uitgeschakeld. De schakeling werkt als volgt: De stand van de delers wordt met behulp van de dekoders 7442 uitgeko- deerd en aan de schakelaars toegevoerd. De schakeling geeft signaal aan de uit- gang wanneer de poort (IC4) acht ‘enen’ op de ingang krijgt. Dit is het geval als de stand van de delers overeenkomt met de ingestelde stand van de schakelaars. In blok A bevindt zich de eigenlijke sig- naalgenerator. De laatste ingang van de poort die met een sterretje is gemerkt kan verbonden worden met een 1 Hz- A r % IC3 | H. Peers i Ik I N5 470n i Deze schakeling maakt van een elektro- nische klok een wekker die in stappen van tien minuten kan worden ingesteld. Het schema toont de kombinatie van wekkerschakeling en klok. Het wekge- deelte is in een kader geplaatst, zodat duidelijk te zien is welke verbindingen met een TTL-klok moeten worden gemaakt. Met SI , S2 en S3 wordt de gewenste wektijd ingesteld (resp. de tientallen i • i 470n 1 50 n I N6 i L tD PI in 10k lin 0 9135-2 signaal (dat ergens in de klok altijd aan- wezig is), waardoor de wektoon niet meer kontinu, maar intermitterend klinkt. DUS Ik + )5V 1 00n lOuren V i Lli Clear k j 10-minuten oiockF F 2 Q FF1 ... FF2 = 7473 5 uren Q J K 7 2 6 3 7 3 6 2 14 3 R R R 9 R 0 R 0 R R r 9 K 0 9 ( 2 > J ( 2 ) °< 1 ) (2) 9(1) ( 2 ) ( 1 ) ( 1 ) c> a in 7490 lockF F1 7490 A IN 14 14 1 BD BD IN IN 1 1 ^AE^C^ID A B C D Q 12 A '1 A B C D 14 13 12 A B D IC1= 7442 i IC2 = 7442 i I "0 123 | 4^j 01234 I N2 NI 10 o 20 1 I 2 /e IC3 Clear S3 L 1 00 n i IC5 SI 2 Cloc 7a 7473 7430 Q Q 1 l A 12 13 I 2 I C I I N3 4 i D IC4 v I 5 E I 6 F N4 I I 11 c J IC3 = 7404 L 12 H Tl * zie tekst * RESET 0 0 9135 1 de motor af. Hierdoor stijgt de spanning over de schakeling R 1 , P 1 , C5 en komt de spanning over C5 sneller op de waar- de waarbij de triac wordt getriggerd. Het toerental zal daardoor weer toenemen, zodat een toerentalstabilisatie is bereikt. Tri 'V M R 1 BTW 10-400 .V 00 i oo n LS 1 w pls > relatief groot is. De punten A en B stel- N1 . . . N4 = CD401 1 AE len twee metalen vlakken voor die op een isolatieplaatje worden gemonteerd, met een onderlinge afstand van enige BC 107 A millimeters. Deze ‘sensor’ is ook terug te vinden op de voor deze schakeling ontworpen print. Het sensordeel kan eventueel worden gescheiden van de schakeling. Als er geen regen valt liggen de ingangen LV J van poort NI via R1 aan de voedings- plus. De uitgang van N 1 is dan laag en I de uitgang van poort N2 hoog. Via diode Dl wordt oscillator N3/N4 r geblokkeerd. L ^ ontstormgsmaatregelen nodig. ding heeft als voordeel dat aardkapaci Op de eenvoudigste wijze wordt dit be- teiten de werking van het filter in veel reikt met de door LI , C2, C3, R1 ge geringere mate beïnvloeden dan wanneer de spoel in de fazeleiding zou zijn vormde kombinatie van een LC-laagdoorfilter en een RC-filter. De schakeling van de spoel LI in de nullei- opgenomen. Bij eenvoudige triac-schakelingen wordt alleen de laadschakeling R4, PI , Cl aan- getroffen. Hierbij kan Cl zich niet geheel ontladen. Bij de volgende halve periode heersen dan andere beginvoor- waarden, waardoor de triac met een sprong geleidend wordt. Dit verschijnsel wordt ‘hysteresis’ genoemd. Door toevoeging van de weerstanden R2 en R3 met de dioden Dl ... D4 wordt Cl na iedere halve periode weer zó ver f\. 600 W R 1 R2 R3 R4 G 02 4k7— 10k 47n BTW 10—400 Tri PI 470k Dl opgeladen dat in ieder geval gelijke beginvoorwaarden voor de lading zijn gewaarborgd. Hierdoor wordt het 100n hysteresisverschijnsel uitgebannen. 9214 Om te zorgen dat de door de korte stijg- tijd veroorzaakte hogere harmonischen van de lichtnetfrekwentie geen radiosto- ringen kunnen veroorzaken, zijn enkele » Door onvolmaaktheden in veel verster- I BD 242 keront werpen, zowel bij eigen bouwsels + als industriële tipen, ontstaat vaak een c v G hinderlijke ‘plof bij het in- en uitscha- G 1000 n o 80V kelen. Als een dergelijke versterker fors r*^ CN ; B80 vermogen levert, is de kans niet gering C 2200 BC 141 dat daardoor een of meer luidsprekers 27 , 3 ... 62 , 3 V/ 2 A k + 1 r, 1 Cl Dl A k_ r : T • I i 63V L 0 9137 worden opgeblazen. Een oplossing hier- voor geeft bijgaande schakeling. Deze bestaat in hoofdzaak uit een span- ningsstabilisator waaraan een RC-net- werk is toegevoegd. Bruggelijkrichter G en afvlakelko C v stellen de ongestabili- seerde hoofdvoeding voor. Zenerdiode Dl vormt het referentie-element. De waarde hiervan moet gelijk worden ge- kozen aan de gewenste gestabiliseerde spanning. Als een gangbare waarde ont- breekt kunnen eventueel twee dioden in serie worden gezet. De zenerwaarde mag tussen ca. 28 V en 63 V liggen. Met schakelaar S 1 kan de voeding in- en uitgeschakeld worden. Als S 1 gesloten wordt zal Cl in ongeveer 1 sekonde worden geladen. De zenerdiodespanning volgt de spanning op Cl tot de referen- tiewaarde is bereikt. Dit geldt ook voor de voedingsuitgang, hoewel deze ca. 700 mV lager is dan de zenerspanning. Als SI wordt geopend zal de spanning op Cl afnemen omdat Cl zich via Tl, R2 en T2 ontlaadt. De ontlaadtijd van Cl is ca. 5x langer dan de oplaadtijd. Als alleen bij het inschakelen een ‘plof wordt waargenomen kan SI worden weggelaten. De voeding wordt dan ge- woon via de trafo in- en uitgeschakeld. De ongestabiliseerde spanning over C mag maksimaal 80 V zijn. Deze span- ning moet zo zijn gekozen dat over T3 (kollektor en emitter) niet meer dan ca. 10 V valt. Een te grote spanning over T2 en T3 geeft niet alleen veel vermo gensverlies maar vereist bovendien grote (dure) koelplaten. Afhankelijk van het vermogen dat de voeding moet leveren worden T2 en T3 ekstra gekoeld. T2 kan worden voorzien van een ‘koelsterretje’ en T3 van een koelplaat. Als ook het ongestabiliseerde voedings- deel (G en C v ) moet worden gebouwd kunnen de waarden hiervoor worden gekozen afhankelijk van de gewenste spanning en stroom. i - v knopen worden vervaardigd. De beno- digde clips zijn in verschillende hobby- zaken los verkrijgbaar en kunnen vrij eenvoudig aan het huis van de transistor worden gesoldeerd. Degenen die daartoe de mogelijkheden hebben, kunnen het geheel daarna ver- zilveren (bijv. in een oud fixeerbad!) of vergulden. Wie het zo goedkoop mogelijk wil doen kan transistoren met een verchroomde behuizing gebruiken; lieden met een wat ruimere beurs kun- nen de manchetknopen laten behande- len door een juwelier. De foto toont het resultaat van wat wel- licht voor sommigen als toepasselijk geschenk kan dienen. D. Jacobs Voor zeer enthousiaste amateur-elektro- nici bestaat er een aardige manier om in gezelschap duidelijk te laten blijken wat hun hobby-richting is en zodoende wat gemakkelijker een gesprekspartner met dezelfde interesse te vinden. Van vroegtijdig overleden vermogens- transistoren — zeer geschikt is o.a. het tipe 2N3054 — kunnen namelijk uit stekend zeer eksklusieve, voor alle elek- tronici duidelijk herkenbare manchet- f i v. ♦ ■ r *v«v k 4 ■ k * ♦ * I * \ 4 9 P * 1 A T * 4 ,V. . A • k ♦ k 9 k * > * • > I » P k * * t * 4 A I I P k * l * I * 4 * * I *A J * ' . 9 fa 4 4 • » l I * I 4 4 * k . * i k ,v •• * ► •y. v.v..'. 4% > • • • ♦ ' . > / 9 . * f * ► * k 4 * • • • 4 4 * I k 4 4 r • 9 ( k V t 9 I ♦ / P I 9 P 4 • 9 9 k 9 o ♦ • * 9 y k 9 * i ■ ' 'W- ■ . ♦ • k 4 9 • A . V. I I k 4 # I k k A i V. . 9 9 . • P k • '/ k 9 * k • • • • S ê k \v k % 9 I 9 9 9 « * * * • . t • 9 9 9 % * ' I 4 4 4 • 9 I • • * ■ k.y. k • • • • . 9 I 9 A V.. 9 ' ‘ * Sv : 9 'f ’ • • 9 % * * I * « V * 9 9 9 * • • 4 • • • • 9 i * 9 t 9 f > I I / I A % • I I • • / 9 I 9 1 I 9 \ I * I • 4 • * 9 9 k * • 4 • ► i •«* ♦ ■ 9 « * * % 4 4 E f k » * • . • 4. * 4 4 k • < ♦ .4 I 4 k 4 » * 4 k I * * * I * k 9 k P * 4 * ► k »r P I ► p * k * * . * * * 1 * * * • * I p P 4 9 k 4 A * k < * I p p p * . ' 3 •A 1 p » i * 9 * » V. p » k p l • • 9 9 P • I I VaV- * P 9 * 9 i 9 • • • • I • 4 P » ♦ % P I « • ^: ; .v 9 • * * I * ,P « A * ' 4 • 9 • P 9 ♦.4 9 I * V.V.*. p. • • 9 4 I • • • » I - k » P .... * ' 9 A * * 1 4 • * ♦ * ' » .4 * // * • 4 f 4 r> • * P 4 * % * * * I I I • ► * v * 4 9 » 4 9 I • • 1 ’ j P P 4 » • • • f I P 4 k r 4 A 4 I A k I 4 P 4 /••••* » > • 4 I P * * 4>>;v * I y/,v. p ► » * « / 1 I . 4 k * k k 9 • • k A # > I » * • * 4 .• • * P » P P p ♦ * 4 I k V.’ 4 f ‘ ♦ A p / t ^5 • * > ' I I • • /> • * 4.4 » 9 > * * p • . * i • 4 I » • I % p * * 4 k i P p k 4 • * 9 I ■ k I P I 4 4 ^Vk 1 ’-.V-' 4 4 k • p # « # p P \ 4 * 4 » I P •*r * * ü p * 4 « 4 9 ê 4 .» WA* ‘ * - • 1 .v/ * * * ► I I A | 4 4 k :« « 4 » •. 4 4* fa * * I 4 ♦ k A » A I ♦ I » ’ I k ( fa> 4 ► 4 P k P ► i 41# A A 4 r » * 4 a 4 * * * . f. , « « • P k 4 4/ % I * *:< • ** * 4 9 ' I 9 • .4 r * f * ^ i 4 1 ‘ • fa/ P » I » f • .4 > .* * r . ' * m. mam v v_ ► i fa p 9 t . 1 I ♦ I I > • • » P P k > ♦ 4 > * 9 A 9 ► P/ k I * * * » » * * P ■P /•PA 5 ^ • fa fa / • * • * • I 4 » • • 9 / k * * i I k * fa .f » 9 k I * 9 fa fa fa fa.'.», P » 4 4 • V I ' V* 4 4 « fa k 4 • 4 ♦ / A fa k I 4 < f. I 4 .4 .•W. I ♦ t fa fa i fa 4 4 / I P 4 ^ ♦ P.fa Wk / I A • f 9 I P * 4 # « • A ». fa ♦ 'A ► P 4 * .■ .y p p * p * .• P « k » VS » » 4.# 4 . ♦ I k * » • »/ * 4 *■ I |jA »/ fa/* » . * 9 V.’ i A • * • # fa. 4 > 'WSXA\* fa// » 4 • fa A * 4. fa I 4 fa • p 4 • ♦ /.fa, 1 I P k I P k ► I I A 1 1 • 4 * I P 1 • A k I 4 4 I • fa// ' ',‘|V 4 4 /. I I 4 A I fa 9 I * I P r s .• I fa .fa 4 / k 9 k k fa ♦ * * k » 4/ * fa k ♦ 4 / * v.o 4 » » p I k r fa • » amïw- MM p / * 4 A * I k » » ■ fa. fa < * A • ♦ I I » ♦ 4 » 1 P fa 4 4 I I m 9 ♦ fa fa// c * * k * I A 9 I ♦ P / * ► 4 A 4 I * * < * P k I P 9 » • k r 4 • •/ > » I y * A P > fa * 9 * ► * I P 4 * » P 4 * < * * 4 4 » * * » * .fa k * P P P fa.* ,4 4 fa » * fa/ 1 * * 1 9 k • 4 V I 9 A 4 fa fa. . P k • • V.* ’ * I » k P * k ► k 9 4 4 I * I * * A 4 ' k * • • k * 4 P ' I P » P sv-v.. fa/ P * * 4 4 A * * r * * • :• • » ‘ * 4 AP/ I P k » A « > * I I k ’ k A 4 k 4 . * • A ' 9 • • • P 4 4 P P 4 . * 9 P .y 1 * 'v>. *1.4 I * P P * 4 * * fa / * •V. 4 ,P 4 ' ► * k P A .4 * I I I < fa * * t • fa/ p // k p 'O » * i k > v • * * i / * ► i i . . • • » • / * * A I k i > P » * fa I P A # k * k ‘ i * I 1 P k * 9 * P I * » 4 fa/ * I * i i ■ * « • */ ► * « » » ► i I f 4 A ‘ 4 * p * ♦ 4 P I » •tv I A » * *.v. I p k i i A 4 ' I O/ ‘ k 4 4 A 4 t A > I k A 4 ’ 9 * 1 * 9 4 » A * • • ► * • Vfa 4 I I p A * A 4 1 4 4 Efa s fa r 4 4 • v.y 4 k 4 / k < I * 9 » I I < O* /• < r * 4 4 4 4 i * k 4 p p 4 4 4 4 4 4 . 4 / ♦. 4 • 4 A fa i i.4 / / p 4 4 . 4 4 4 I 4 4 4 A 4 4 * 9 ^9 * * ♦ • fa P * 4 4 v A 9 A . * *.f 4 .V. 1 I 4 4 • * 4 4 4 . ë * 4 4 4 •/-* 9 9 f 4 4 4 a4 4 4 4 4 V. 4 ê 4 ♦ . • • fa ► * 4 J 4 * 4 4 4 • • *1 I c 4 1 4 4 4 4 4 4 » A 4 4 4 4 I 4 4 4 4 P 4 I k » k Vfa ♦ 4 4 4 4 4 4 • A fa A ‘ V • • V/ 4 » 4 • m. fa * f 4 * • */ * r • 4 9 • k • * k k r 4 4 4 4 4 • • fa * ë 4 * • k 4 • • P 4 I 4 U 0,4 0,24 £2. Rx wordt dan 1,67 I < Gaat nu een van de achterlichten stuk O. Dirnhirn dan wordt de stroom door Rx 2 maal zo klein, nl. 0,84 Amp. Hoewel de opzet van deze schakeling De spanningsval over Rx wordt nu i zeer eenvoudig is, geeft deze een be 0,84 x 0,24 = 0,2 V. Deze spanning is te trouwbare indikatie wanneer een of laag om Tl open te sturen, zodat T2 nu meer lichten van de auto uitvallen. De de basis-emitterspanning via R1 krijgt werking van het geheel laat zich snel en de LED gaat branden. verklaren. Om een betrouwbare indikatie te krijgen Afhankelijk van de stroom die door de bij het defekt raken van de lichten, kan lamp L gaat, valt over de weerstand Rx men het beste per twee lichten een kon- een bepaalde spanning. Deze spanning trole-circuit toepassen; b.v. de achter- moet 400 mV bedragen. lichten en de dimlichten voor. Deze Bijvoorbeeld voor de achterlichten, twee worden namelijk het meeste waarbij 2 lampen van 10 W/12 V paral- gebruikt. Ongetwijfeld zullen er meer lel staan, wordt Rx als volgt berekend: toepassingen zijn, waarbij echter de P 20 voorwaarde geldt, dat het gelijkstroom- De stroom is circuits moet betreffen. elektuur juli/augustus 1975 — 733 De konstruktie van het apparaatje is zeer eenvoudig, daar alle noodzakelijke elementen zoals impulsgenerator, kon- taktdenderonderdrukking, vergelijker en sturing voor de LEDs reeds in het- 9VX 16 IC geïntegreerd zijn. MM 5780 K2 Er zijn in totaal 17 drukknoppen nodig: Met het IC MM 5780, twee LEDs en een aantal drukschakelaars kan een aardig hulpinstrumentje worden gekonstrueerd dat bij rekensommen een goed/fout- indikatie geeft. De ingangsinformatie mag uit maksimaal acht cijfers bestaan (met ‘lopende’ komma); er kunnen uitkomsten gekontroleerd worden tot een maksimum getalgrootte van 99 999 999. Dit geldt voor de vier basis- rekenwijzen alsmede kettingberekenin- gen. Het is de bedoeling dat de leerling de rekensom en de door hem gevonden uitkomst met behulp van de drukknop- pen in het apparaat invoert, waarna de ‘rekenhulp’ de som oplost en — na het indrukken van drukknop ‘T’ (test) — de uitkomst vergelijkt met die van de leer- ling. Zijn beide uitkomsten gelijk, dan gaat LED ‘G’ (goed) branden; verschillen de uitkomsten dan zal LED ‘F’ (fout) gaan branden. K3 voor de cijfers 1 t/m 9, de decimale punt (DP), delen, vermenigvuldigen, optellen, aftrekken, ‘clear’ (C), het -teken en de testschakelaar (T). In plaats van losse schakelaars kunnen uiteraard ook in de handel verkrijgbare keyboards worden gebruikt. De voeding van het apparaatje kan ge- schieden uit een 9 V power-pack, die bij normaal gebruik 10 a 30 uren mee zal gaan. Als de batterij spanning onder de werkspanning van het IC daalt, geven de LEDs geen indikatie meer. In geval men een netvoeding wil gebruiken, dient de voedingsspanning tussen +7 V en +9,5 V te liggen. Vóór elke berekening moet steeds drukknop ‘C’ (clear) worden gedrukt. 9236 < Het monolithische IC LX 5700 is een temperatuuropnemer en temperatuur/ spanningsomzetter met een bereik van -55°C tot +125°C. Het IC bevat een sensor, een opamp en een aktieve referentiespanningsbron (figuur 1). Als twee transistoren onder dezelfde omstandigheden werken bij verschillen- de stromen, ontstaat er een verschil in hun basis/emitterspanningen. Volgens dit principe werkt de sensor, waarvan de transistoren zo op elkaar zijn afge- stemd dat de uitgangsspanning van de sensor lineair 1 0 m V stijgt per graad Kel- vin (gemeten tussen de punten A en B in figuur 1). De in het IC aanwezige opamp kan met eksterne weerstanden worden ingesteld. Als de opamp als komparator dienst doet, dan verandert zijn uitgangstoe- stand als de temperatuurafhankelijke uitgangsspanning van de sensor (U s # ge- meten temperatuur) de m.b.v. de eksterne komponenten ingestelde drem- pelspanning overschrijdt. De LX 5700 fungeert dan als temperatuurbewaker, met behulp waarvan een indikatie kan worden gestuurd of apparaten kunnen worden in- of uitgeschakeld. onderaanzicht R7 1W T1.T2 2N2222 wordt m.b.v. Cl afgevlakt. De stroom voor de referentiespanningsbron kan met R5 worden ingesteld en bedraagt ongeveer 3 mA. Toepassingen voor de temperatuurbewa- ker kunnen worden gezocht in de kon- trole van de huiskamer- of badwatertem- peratuur, afstandsbediening van verwarmingsinstallaties, enz. Het is ook mogelijk om m.b.v. het IC LX 5700 een elektronische termometer te konstrue- ren. drukt ongewenste storing, terwijl met R3/R4/D6 de hysteresis wordt bepaald; deze bedraagt 1°C bij de in het schema aangegeven waarden. Verkleining van R4 heeft een vergroting van de hystere- sislus tot gevolg. De eksterne darlington- trap T1/T2 stuurt een relais; met dit relais kan bijv. een alarm worden be- diend. De parallel aan het relais gescha- kelde LED geeft een optische indikatie. Zowel het relais als de LED worden gevoed met pulserende gelijkspanning; de voedingsspanning voor de LX 5700 T emperatuurbewaker Bij de schakeling van figuur 2 kan het temperatuurbereik met de spanningsde- ler R1/P1/R2 worden ingesteld; bij de gegeven dimensionering kan het werk- punt met PI tussen +1 5°C en +60°C worden gekozen. Andere bereiken zijn mogelijk als de spanningsdeler anders wordt gedimensioneerd. Kondensator C2 (keramisch) onder- elektuur juli/augustus 1975 A. Roosink D1,D2 = BY 127 D3 ... D7 = DUS Tl ... T9 = TUN T10.T11 = TUP 100/Ll 16V 8n 9202 verlichting brandt en het kontakt is af- gezet. Wanneer het kontakt wordt afge- zet, wordt de spanning van punt C af- geschakeld. Punt B echter krijgt nog steeds spanning via de lichtschakelaar. Het gevolg is dat de tweede amv en de versterker nog spanning krijgen en T5 niet, zodat T6 geen sturing krijgt en de kollektor op +12 V komt te liggen. D6 en D7 die als AND-poort werken, geven het signaal nu door aan de ver- sterker zodat deze een twee-tonig waar- schuwingssignaal geeft. De punten A, B en C die afkomstig zijn van respektievelijk de kontrolelamp van de richtingaanwijzer, de lichtschakelaar en het kontaktslot, zijn alle onder het dashboard te vinden, zodat de montage dus geen problemen zal geven. Alleen moeten enkele aftakkingen bij de aan- gegeven punten worden gemaakt. punt A komt een blokspanning van 12 V, afkomstig van de kontrolelamp van de clignoteur. De twee verschillende astabiele multivibratoren geven een sig- naal met een frekwentie die wordt be- paald door het bijbehorende RC-net- werk. De amv rond T3 en T4 geeft een vrij lage frekwentie, terwijl de tweede, gevormd door Tl en T2, tonen afgeeft die verschillend van frekwentie zijn, af- hankelijk van de stuurspanning die via D5 of D4 komt. De tijdvertraging die nodig is om de intervaltijd van de richtingaanwijzer te overbruggen (als de kontrolelamp niet brandt), wordt hier gerealiseerd met T5. Het alarmsignaal komt nu, via D6 versterkt door T7 t/m T 1 1 , bij de luid- spreker terecht. De tweede funktie van de schakeling is het geven van een alarmsignaal als de Een volgende schakeling in de lange reeks van kontrole-indikaties welke men in de auto kan inbouwen. Deze auto- matische clignoteur en lichtindikator geeft een akoestisch alarm wanneer de richtingaanwijzer nog niet in zijn rust- toestand staat. Dit is vooral bedoeld voor auto’s waarbij de clignoteur geen duidelijke ‘klik’ laten horen. Voorts geeft de schakeling een alarmsignaal wanneer het kontakt wordt afgezet, ter- wijl de lichten nog branden. Het ont- werp is geënt op auto’s met een akku- spanning van 1 2 V en min aan massa. Bij het inschakelen van de richtingaan- wijzer geeft de schakeling een ononder- broken reeks van 4 tonen, in een voort- durend veranderende volgorde en ritme. De werking van deze signalering is vrij eenvoudig. Punt C krijgt zijn voedings- spanning via het kontaktslot en op in plaats van naar de meetpunten. Met deze tester klinkt een geleidende diode- overgang als een ‘goede’ verbinding. De transistoren Tl en T2 vormen een eenvoudige spanningsgeregelde LF- oscillator, met een luidspreker als belas- ting. De oscillatorfrekwentie wordt be- paald door Cl, Rl, R4 en de uitwendige weerstand tussen de meetpennen. Weer- stand R3 is de kollektorweerstand van T2 en C2 dient voor laagfrekwent- ontkoppeling van die weerstand. Net zo goed als er een stroombegrenzing is om de te meten schakeling niet te be- schadigen, verdient het aanbeveling om maatregelen te nemen om te voorkomen dat de te meten schakeling de doorme- ter zou beschadigen. Deze beveiliging wordt met de gestippeld getekende dio- den Dl en D2 verkregen. Zolang er geen geleidende verbinding is 10k D 21 t J. von Muecke (Motorola Appl. Lab.) 8S2 DUS 4 l BC161 I R 1 Cl I T 9V I Tl Als een schakeling wordt doorgemeten m.b.v. een universeelmeter, kunnen door de afgegeven stroom halfgeleider- overgangen worden beschadigd. Het hier beschreven doormeetapparaatje is gemakkelijk te bouwen en heeft als voordeel dat niet meer dan ongeveer 50 fJL A door de te meten schakeling kan worden gestuurd. Het is dus te gebrui- ken voor de meeste normale IC’s en halfgeleiders, met inbegrip van MOS-komponenten. Als ‘indikator’ wordt een kleine luid- spreker gebruikt, zodat het niet nodig is * bij het gebruik naar een meter te kijken 47n % DUS I R2 R3 C2 TUN G I I i/i I 10V 9164 i i tussen de meetpennen, verbruikt de schakeling geen stroom. De levensduur van de batterij is dan ongeveer gelijk aan de opslag-levensduur. elektuur juli/augustus 1975 735 < L. 'CV M. Mergel * r # o Vanwege de originaliteit van dit hoofd- zakelijk uit één 7400-IC bestaande ont- werp, is van deze reeds in Elektuur februari 1974 gepubliceerde schakeling een print vervaardigd, zodat deze oor- spronkelijk voor de ‘aktie voor aktie’ in- gezonden schakeling hier nogmaals wordt besproken. De sirene bestaat uit twee astabiele multivibrators die worden gevormd door N1/N2 en N3/N4. Het blokvormig signaal van laatstgenoemde oscillator met een frekwentie van ca. 0.2 Hz wordt via R3 en C3 geïnte- greerd zodat een voortdurend toe- en weer afnemende spanning ontstaat. ► k * » « • *«•••• • * •« 'tyV'V* ' * • - * * • • ft ft » 9 • « * ft • 9 » * 9 * • • • . » » * • « « • • • » * * • « » » « • « • * • • • ► • • 999 • « # . 9 9 ♦ • 0 9 • * 9 • • • • • * • • • I * ► * « :>x- • 9 • • 9 9 * * « » • I * • * • • . 1 • * » • • • • « • • •J 1 • • • 9 9 » * • « . . x . * y.y.y.y • • • • * » 4 ft 9 % 0 9 « • • > • * • ■ * • • • • * * • • * 9 * • » • * « • « • * * « • • * « » - 9 9 » ♦ « • • ♦ * • • •. 9 • ^ « • *.• • • < » 9 • 1 • • • • • • 4 9 • • * v.-.y.v ' « * * 9 • •v .;.y.v. « 9 • • • • * • ► 9 V ' * • 9 9 9 * • * • < » « 4 *V 4 l # • 1 • • ft » • « .• 99 • » » i « • • • * • • * » .y.w.v • • ♦ » • - 9 * i * ► 99 9 * • » i • ft » • * 9 4 ft J » » * * • 1 • 4 • .•.V.vX* * * * ■ » • • ft • » 9 9 t ' 4 9 9 9 9 9 • • 9 . • * I ‘ < I I I I 9 9 9 99 V.V. * 4 * 9 4 • < * * * • • * * * * * • 9 9 « ► » • » » x=. ft v r • . » « » * • < • « 0 9 9 9 9 9 • • 944 * * * * * * r ft • .♦ * 9 9 9 . ♦ « % • • • « < . * < 9 * •ft* * - * * 9 * * » » ♦ • » * *.*. 9 » • • * 9 <1 « .... X\ * « » « ft . • ft • . 9 • * * • • • * 9 * > « i > * • 9 */ 9 99 * I • • • • 9 • « « » « • . • % • • •y.* 9 ► * ♦ ♦ « ♦ 9 9 9 9 9 9 • » * • « • i « « » • 9 » • • %w- 9 t * • « 9 9 9 9 • • * . • 9 * » * • 9 ♦ - 9 ► * 9 9 9 9 * * * • 0 0 9 9 * ft ft • * • • • V. ft * ft ft ft ft ft . . . . .v.w.v * 9 9 « 4 ► • i • » ► ► < « • * • ft ft ft * «. ft ft ft ft ft ft ft .\\v ► i ft ft ft ► . ft ft 9 9 • ft V • 4 ft t • • ft * « .• - » 'ft « .» ft ♦ ,.v , , , * ft r * • • I l.f.tj ♦ *v.v. »*»**"• * ft • ' v vX;: ft # I I • ft* ft ft ft • ft * *.v • ft * • • ► » ft * . » f » < » • • » * ft ft ft ft ft ft • • ft » ft * ft ft • ft ft 1 1 ♦ ft ft ft < ft ♦ ft ft ft * * #•% • • 4*4* ... -\VftV.V.V. , ♦ ft * ft • * I I ft. ft ft ♦ ft » * ft 9 > ft ft ft ft ft ft ft 1 ft . ft < * \ » ft ft ft ♦. ft * «ft I • ft ft I * ft ft ft ft I I (.4 % 9 ft * • * ft ft * ft ft • • • • • v.v * * • • ft ♦ ft 1 ft >:vX' .•ft • ft • • ft. < » • • • « 9 * » » < ft i 9 9 ft. « 9 . < .ft i • • 9 4 • 0 %V«% * 1 * « ft ft • • ♦ .♦ * ft * «• '•WW 1,1 4 • ft « mm * 9 9 9 9 9 .... XvX • • • • ft ft x. • • J • * ft ft * * 4 ft. v * • * ft ♦ ♦ . ft ► ♦ * . » ► .-x-x-x « ♦ » ♦ v » • ♦ • • AW ► » . « .♦ ft ♦ ♦ •V*-* * v.v *V ' • t 9 *• •. 9 9 99 ft ♦ » • • • • :XrX:-:.-.- * • » * < • ft • • ft » ♦ . . . !\vM* •.* .• • » • t « • « « « w 1 * *.» * • '4? 9 * » # , l , # % l I.ft •.« • » • « » ft * l 4 • .« ft. * • • • ♦ft.' ft * * *‘*X • ft I * ft • ft * 1 • ft ♦ I I . . . X*! * • .« 9 ♦ i ft » ► ♦ ft ► ft * 9 99 ' ft .• • • ft . • . • . 9 . • » 9 » * • • • • * • f .V.v ► • • ♦ • » • • * • ► • • ar : i ft ♦ ft 4 • ft • ft ft . • ♦ ft. ft * ft ft ».«.*.* ft ft. ft ft • • »*• • 4 9 0 V V‘.» » • •«••• • ft • • 4 4 4 ...V.v.*. •> I * # ... ft.ft ft ft . . vXv ft ft « ft ft ft ♦ .• ft \ 9 • . » » » • yX 9 » *. • • ^ • ♦ ft • • • .y » * • » * » « ♦ ► ► «. » 4 4 • WW 14 •'» •x:.x:- -••• » *•*•’ >! v* *'* * » » ft ft » .v.v • » •• •. ft .*.* ft • » • » ft ♦ « •W « • ..1 • ft • • ft. • 4 ft % > ft. ♦ . » ♦ ». • 9 .«.• » • * • • • . Xv>vXvV*-- .vX-X+XÏ.' * ♦ /.< ft’« • % # -'ft* * • * V. ft X' b 0 » • ft 0 •y.v.w.v.v, .v.w.v.w ***»•■««• • • • » 4 • ' * « ♦ • t • . • *Vft VA 1 % • * 1 0 4 4 • • 00 % 4 * • % • • • • ft » .• * ft *.y.y ft • • «.. ft • - ft » • » ft * • • » . • • ft » ft * ».♦ ♦ » • 9 ft ft 4 ♦* ft.» 9 .\y.*.* *.v. • • ft » • » • ft. • * • ft • • ft • » ♦ • 4 ft % 4 14 • • ft ft ft • ft * 'ft ft ft ft . • • . 9 . ♦ .ft IC 1 ft*-* ft.ft • • ft ft.» ft ft • «ft • 944 '* • • ft * -XvX ft fc ► f 9 * * • • i » » # é • • • • ft • . * .» • • • 4 0 4 4 0 * I 9 9 Cl 9 . ft ft ft • ft ft 0 9 9 \ y.v.y.v ' ' i'C7 ♦ • • ft ft 4 • y ♦ » • 99 \ • • • 9 * •y.y • 90 * « • • 9 • ♦ ♦ * • • ► • i • • * * •• • • 4 0 9 4 ft.» • • * • • 0 \V.V * * * • * ♦ ft ft ». ft ft . ft ft • • • - ft • « « » » 9 9 * iW' . »• • • « ♦ •» ' ft ft • • ft • # • * * • ♦ 9 < * » « * » .T • V.' ^ x'x v * XvX*' v ;:i:v . . . 9 • 0 4 • 0 ' « • * ♦ 9 9 9 • • • 4 ♦ 9 • • . • *4 * I 9 0 4 % ftV»y#v. % . ♦ .ft ♦ 4 ft • » • • .v.vy.;.v: : ::: : : ; : ; : ; :. » • * 9 9 9 * ft » • ft ♦ t • 9 0 • 9 9 9 9 . ». 4 ' ► ‘ ft * ft * 4 • •X*. v.v • • • * • • • 4 • ► • * # . 4 . 1 .w *.v.v. 4 9 0 0 $ v.\v. ♦ 9 • * • • •.•ft.* . - • ••••♦».♦ «» * * » • ft 4 ft .* • • * r ^ * • • * • * .• .♦ • . • * ( 9 9 9 « k y.y < « •W\ ê\\y • • • 9 • ».• • » ♦ * • • 9 0 4 9 4 0, 0 9 9 0 0 .ft » • *.» .• * » ft : : : ; :X; r* • > > • ft .V * # • • • * » • • • ♦ » ft . * ..... vxijw^x * ft • f .♦ ft » * ft • ft ft ft. ft ft ft ft ft.ft ft • . ft ft.» * I • • ft • ft 99 ' I * ♦ 9 9 9 V. ft ft ft ♦ k I • ft • ft • . ft ft • . .• * ft •••>: » * * • *« « * k -i • • #••«•« • 0 4 ... « 4 4 ♦ • » ♦ *. • ft.» • • * ( • • * • .«» * • * i • • •.•.• * '•v • • • • • ft. • 4 I • * *.* • •4 » %• 9 9 4 ft ft I I « « : XyX-vX-- ft ft. • ft V.V I ft •« * * * • • • .♦ < » I • • • • • . . .vX •ft**- 4 " • • • ♦ »:< • • • « • • • • * X*Xv*vV‘V * * 9 9 * • k • • ' ♦ • • • • • • » 1 * * ft » ♦ • • • • • • • 9 ~ 4 . • t * . . . .%y.‘ » 4 0 9 0 9 •. ft.* • • . Xv. , ft t ♦ » • • • * ♦ t ' 1 * 4 t ft.' ► ft • • V. 4 Xv.v* • • *.» * » »' • *. * 4 • 9 0 * • • * * • • • » < » • ft • 4 * • « •'•Y ■WWW • ft I , - * , é VftVft • ft » ft ♦ ► • ft • ft • .ft ft • • ► * * • • • ' ft • .* • • • ft ft * • « ft • .ft • * «^ft*» I ‘» • .ft » i * w •%w •ft yX:X: * •L ',V.*.ft.'.».w ft • •• • • • ft • • • • • • •V.v • • • » • « •« - . v.y.y » • » K * ft i • * ■ . • » 4 4 I • » .V.vVXvV. 1 • • • # • ft.» . * ft I • * * • ft.ft. • • ft .V * I • ft • * - • - XvX * ♦ * • • * •.«.ft • ft • ♦ •y. • % % 9 9 « • » • 9*0*9 • * V.%*. • 4 > * * ’ • • • 4 9 4 4*4*4 « • ft 9 • 9 « 9 « • «.• ♦ • « • • 9 • • 4 • XvV.v ft * * • ft 4 • % • » 4 • » ♦ ft • • ft 1 ft Xv ■ WWW * ft 4 •• ft • I 4 Xv' ‘ • .• 4 • 0 • • * .ft • 9909 v.\y. V‘4. ft * r • • I • • • X. v ft * ft • • ft ft * 9 • l ft v.vXv'- , -‘-' • ft.» ♦ • * .• ft • 9 * I I • .ft C6 • .♦ 9 9 » ft i ♦.« • « • •Xv ft . • ft • • • * • •• • • • • v<; ««*♦*• **• • ► • ft • . • • « .• • • ♦ . • i * ♦ 4 0 0 4 9 • 4 9 4 4 4 9 •:.\y - • i» v.v.v.v • • • ♦ • ♦■•-•••• WS'WW. 0 . . ... . . . ft. ft ft .ft ► • .• • .v.V ft I • • • • • ft # * • • • % 9 % % %* • V I * ft * ft • v.y.-. ft .♦ • ft * • • ft • • •.• t ft * 1 • 0 4 • 4 • » ♦ • •ft • . • » ft. ft • ft » • ft * I ft • V.V.V.V.v • ' • • • » • 4 r*. » * « • t 4 0 9*4 99 •* * « ft • • ft • ♦ « • • ft I • • 4 0 9 4 4 ft • I « * I •ft • • • ♦ C* 9 9 4 9 9 9 I • • ft • 4 9 9 ► * . . Xv, . • «.ft •y •• ft ft •// • f • / » , ft f » , ft , é *-*- •.« « * • • ♦ * « ' • * • • • I fV ‘,%* | »/ 4 '^V»'yyftV» f • ■' 9 9 ft : vXv * » • ft. • ft •* / f • • ft • * . » 4 4*4 9 •• * k • «.• M.i • • • • •. • «v.w «•« f ft % ft f » \ ft. • ► I 4 • « • • • 'ft »•*'♦'« • ft • • - - ».• » • .« * .• I ft • « * * • • - 0 •. » m * > * • • • % t ■ 4.4 • » • :*>: > ♦ . • • 4 V «.♦.* I • ft 9 0 0 9 * • •ft .ft .».♦.* • ♦ » « » • ♦ *.» 4. • ft ft • • • • 4 » » •* V » ♦ » •!v.y;v • 4 9 4 4 # -- # - *--- «• ft • ft « •»»•••.••.* • • ft 4 ft ( ► 9 4 • v.y. y • • • * • • ♦ • • 4 9 0 0 • ft ft * I 4 • • • WW » • • - 4 . .vxx-: 4 4 4 4 •* •. » • ».• « 4 0 4 0 “ 0 ' •• * *. » 4 » I I « *.♦ ft I * ».♦ • • .ft • .• I » ft ft • • • • • • 04 9 9 0 4 ft * .• • • • V % • « • 4 » ••004 .•.v.’X-X*.*,*.*.*. . • • r *.•.*. •.•.».• 4900 •> i*»"#‘«Vé f é ♦.♦.ft » ».» • * 4 * 1 ► • > ► •4 <* • ♦ « * ft ♦ ♦ • 4 «*• * 9 9 4 4 0 * 4 4* • .• • « ft « * .*.ft. # .'. • ♦ 4 ft 4 9 < » *.* • • * • • 4 • • * V. • .* • ( ft * .• • « • • V • ft ft ft ft. ft • 9 • * * X*X • • • .ft '.V.V • ft w w I • ft ♦ 4. • .♦ 4 y.y.v • . • ft ► * ft ft ft * 4 4* • ft ft ♦ • 4 • « » •.♦.» ♦ ft * ft I R3 .‘XvX-V ft ' ft • .• • • 9 • • • • • • » I ».♦ » 9 vv.v. . ft ft ft .ft 4 » • ft I • ft ft * • ft • .• ft *. ft * 9 • .«.ft.* ft * •v Ï;Y;\ • » •• • * • • ♦ • .» * ft 4 •ww • ft 4 •4 .» • • • ' ♦ • * 9 ♦ •• ttvX-V ♦ » « ft * .• *.v.vXv: ....... .*\Y,V.\V,V .... * * ‘ .v.v. V.v. V.V.V.V.V. .V.V.V-V-*- XvXvV • • • • •ftV.V#*.»»;, • • ■ .« ♦ * • * «ft k t 9 ft ft. * ft ft * - ïv.' • • • • ♦ » • • .4 < * • 94 9 9 •X'X'X ., %VftVftJ ► t 4 4 ► • • •. • • ► * 4 «. • 9 ** * •ft * * • » • I * • «• ft . 9 9 .y.y.v.v • • 0 4 4 • V.\ • . 9 ft « . 4 .• 'XvX • • ft* • ♦ ft 9 • * •ft 9 9 I I - • * v .vX : :>: « ■ • » • .♦ ft » ‘ 1 I«V "«BW — B ^ yX ’ * ' ' • 9 ♦ 9 9 . » ♦r i ► • « * ♦ * •_• 4 »« ' . 4 * * • • » • • • •.v.vXXvXfljp 'ft • * • Deze spanning zorgt ervoor dat het sig- naal van de andere AMV (N1/N2) enkele honderden Hz heen en weer wordt geschommeld in het ritme van de 0.2 Hz-frekwentie. Het laagdoorlaatfilter bestaande uit R6 en C6 zorgt voor demping van eventuele minder gewenste bijprodukten in het 4 • 4 • ‘ • 9 0 9 9 4 *.* • • » • • • - .v.v • ' • 40 •WW%W # -W* - 0 0 - ft k • ft ft I • • • • ft * •yXy;;.;Xv.;.y • • • • • • • • • » .v I • « '•••*.- X-XyXyX-X-X * . . .'.V.V*' XvXv • * * » • .v.y.y • • '*X • « • • • • *XvX'X'V.V • - • • * • • • ' * 1*4. . - •• • • • • ♦ » ft ■ /• f # é’ • • ft » « .• » • * * •Y.yx ft » « • «ft • • • • v.vX'X' • ft • 9 • « • • 4 m * * • * « • • 9 ft ft * « ft • «W % \*i • . • • 4 * • • * • • 9 ft • 4 ft '"‘X* * ,.v:x:x • 4 « • "•'/ft**** •’# •.• ft • •* • « • % • • » » 9 4 » • « •• .;.:.;.y;*.s*.*:-:-x*>:*:- • * .v.v • .... • i . . . r • • * * ft » ♦4 4 • • 4 » • ft VA 1 • • • • * •ft • . • » * •4 ♦ * • 4 X*. . , , 4 X*Xv_v> • • • • » • •*• • ft ► • .4 < » * ♦ ' « « - - - «.• .4 . • • • • • ♦ « • 9 • • • • « » «.♦»*« • » ft » • « • • • I • ft 4 • • •• V 4 « • 9 « • • » • « 99 9 •• • . • ®TJ • • * • • • • • • • • '•W**W % * uitgangssignaal en maakt tegelijk de uit- gang kort sluit vast. Het ritme waarin de toonhoogte wordt gevarieerd kan uiteraard worden gewij- zigd door de waarden van R 1 , R2/C 1 , C2 te veranderen. De waarden van R3/C3 zullen dan echter ook moeten worden aangepast. Met C4 en C5 wordt de toonhoogte be- paald, die overigens ook in sterke mate afhankelijk is van de voedingsspanning. Een gestabiliseerde voeding is mede daarom aan te bevelen, hoewel de scha- keling ook zeer bevredigend bleek te werken op een 4,5 V-batterij. Het uit- gangssignaal bedraagt ca. 2 Vtt, hetgeen voldoende is om direkt een eindverster- ker te sturen. o N2 Ik N3 1000/J 6V C5 Cl 470n C2 1000 pi 6V R3 N4 10k R 1 R2 R4 R5 C6 r- C3 4k7 ■>? NI ...N4 = 7400 lin 500/7 1 50n 6V 9119 Nadat de klok is aangesloten wordt PI eerst geheel open gedraaid; de klok moet dan op de halve snelheid lopen, omdat elke tweede opgaande flank van de netfrekwentie wordt overlapt door de impuls van de monoflop. Daarna wordt PI zover teruggedraaid tot de klok normaal begint te lopen. Weerstand Rx moet, afhankelijk van de gebruikte voedingsspanning, zó worden gedimensioneerd dat op pen 5 van het IC beslist niet meer dan 5 Vtt staat. In- dien de spanning over de afvlakelko wordt gemeten, kan Rx worden bere- kend met behulp van de volgende formule: i <7J E. Krause R 2 x Uelko - 5R 2 R X 5 Digitale klokken waarbij de vereiste impulssturing wordt verzorgd door de 50 Hz lichtnetfrekwentie zijn erg gevoe- lig voor storingen en onregelmatigheden in het lichtnet. Een overmaat aan sto- + )5V R 1 CN CN ring kan een klok vaak in een paar uur tijd ettelijke minuten doen verlopen. Een afdoende oplossing biedt de hier gegeven schakeling; als deze voor de 10k PI bestaande klok wordt geschakeld zal JUL deze laatste steeds een ‘schoon’ impuls- JT"q signaal ontvangen. Nadat de 50 Hz lichtnetfrekwentie positief is gelijkgericht, wordt het sig- naal toegevoerd aan de triggeringang van een monostabiele multivibrator 74121. Cl, R1 en PI zijn zó gedimensioneerd dat de impulsduur van de monoflop juist onder 20 msek ligt. 736 elektuur juli/augustus 1975 de BC 549 C en de BC 547 levert een versterking, die afhankelijk is van de mikrofoonimpedantie. Hierdoor wordt bereikt dat een hoogohmige kristalmike met een hoge spanningsafgifte en een laagohmige dinamische mike met gerin- ge spanningsafgifte kunnen worden toe- gepast zonder dat dit resulteert in een groot verschil in het aan de BC 517 (T3) aangeboden signaalnivo. De dioden Dl en D2 fungeren als span- ningsgestuurde verzwakker. De sturing geschiedt vanuit de BC 517 (T4). Als de basisspanning hiervan 0,5 V hoger wordt dan de spanning op de anode van D3, treedt deze verzwakker in werking en sluit een gedeelte van het aan de BC 517 (T3) toegevoerde signaal kort. De kortstondige signaalpieken worden gedipt met D6 en D7. De mate van clipping hangt af van de verhouding van R8 en R9. Aangezien alleen de kompressor-inregel- pieken worden gedipt is de schakeling geschikt als modulatievoortrap in AM, FM en SSB zenders. Het laagdoorlaat- filter is gedimensioneerd voor toepassing in de 80 meter band waar vanaf 3 kHz met tenminste 14 dB per oktaaf moet worden verzwakt. Voor de banden waar geen bandbreedte restrikties gelden, kan men de punten A en B doorverbinden, met weglating van R17, R18, R19, R20, C12, C13, C14 en C 1 1 . Wenst men wel het filter toe te passen, maar op een andere frekwentie, dan geldt: vermenigvuldigingsfaktor van Cl 1 ... 14 = 3/f, waarin f de gewenste frekwentie in kHz voorstelt. Voor 6 kHz dienen deze kondensatoren dus met een faktor twee te worden ver- kleind. Met nadruk zij vermeld, dat originele dioden 1N4148 worden gebruikt. Onge- stempelde ‘universele’ dioden bezitten een drempelspanning die tot 1 V kan bedragen, waardoor de schakeling niet zal funktioneren. Bij gebruik van de 1N4148 bedraagt de spanning op de anode van D3 1,5 .. . 1,7 V. < Om een zender zo efficiënt mogelijk te moduleren, heeft men de keuze uit twee alternatieven, namelijk clipping (het afsnijden van de signaaltoppen) en kom- pressie (het konstant houden van het gemiddelde signaalnivo). Clipping heeft als nadeel dat het clip- nivo niet konstant is, waardoor enerzijds het gevaar bestaat voor te zwakke modulatie en anderzijds de verstaanbaar- heid verslechtert. Kompressie heeft als nadeel, dat door de inregeltijd van de kompressor ontoelaatbaar hoge signaal- nivo’s ontstaan, zij het dat dit slechts van korte duur is. De aldus geschetste probleemstelling doet de oplossing reeds vermoeden: kompressie om een konstant gemiddelde te verkrijgen en clipping voor het elimi- neren van de hierbij ontstane signaal- pieken. De mikrofoonversterker, gevormd door r 1 r • m L L r rrr r 4 * ÏQj I K K > L L A + 112V R21 d R13 R15 R6 R2 C3 R3 ld o CM O LD «3* CM 47/i R17 16V C12 CIO C8 R5 100k C4 100k 1 2n m# 60p 3n3 T2 100n R9 AC O (N O CM T5 R1 BC547 C7 C15 100k A 180n R19 1/L/5 AC BC BC 517 O 16V CM 517 CM B BC517 R7 AC Cl o 700 mV 1 80p ef f. R20 R12 AC 100k 330k CM CM C5 D3 1/1/5 16V D4 R22 C9 R16 R10 C6 R14 R 4 C11 C14 co AC □ D7 2 D6 CM O AC AC -X 00 o CM 22/u 1/i5 I80p 180p Dl D5 D2 3V 3V 0 9145 R23 fast D1...D7= 1 N4148 1 0k siow R2 en Cl. Door het geheel opladen van Cl wordt Tl dichtgedrukt en wordt het LF-signaal van de ingang onverzwakt naar de uitgang doorgegeven. Voor vermindering van de geluidssterkte dient het met de +14 V-voeding verbon- den kontaktvlak net zo lang te worden 12V 14V + R. Meschenmoser 1N4148 E 300 Dl . . . D4 T1,T2 D2 Dl De schakeling stelt een elektronische geluidssterkteregelaar voor, die wordt bediend door aanraking van de kontakt- vlakken. De transistor Tl (FET, tipe E 300) werkt als een regelbare weerstand en maakt deel uit van de spanningsdeler R 1 , Tl. De weerstand van T 1 is afhan- kelijk van de negatieve spanning over Cl. Door aanraking van het met de — 12 V-voeding verbonden kontaktvlak wordt kondensator Cl via D2, T2, D3 opgeladen. De laadtijd is afhankelijk van T2 R2 o 15M M Lrj ïl R 1 • i ti AC LD D4 D3 A Tl aangeraakt tot, door ontlading van Cl, de gewenste geluidssterkte is bereikt. De maksim ale ingangsspanning kan ca. 30 mV bedragen, voordat vervor- ming optreedt. Cl 3 0 9143 k Vanwege de levendige belangstelling die nog steeds bestaat voor apparaten die vi- 100k suele effekten produceren in het ritme R 1 R4 van een LF-signaal, is van deze ‘aktie- O o Cl voor-aktie’-schakeling (elektuur. 33 n In 400V C2 22n R5 PI P2 o 47k 100k log 9161 april ’74) een print vervaardigd. M.b.v. de audioskoop worden door het LF-signaal vertikale balken op het TV- scherm geproduceerd; in de TV behoeft * niets te worden veranderd. Het hart van de schakeling bestaat uit de rond T2 en T3 opgebouwde astabiele multivibrator. Deze wekt de lijnfrekwen- tie van 1 5625 Hz op of een veelvoud daarvan. Transistor T4 versterkt vervol- gens dit signaal, waardoor de flanken van de blokspanning aanzienlijk worden komt. Nu kan het modulatie-signaal aan de oscillator worden toegevoerd. Afhan- kelijk van de amplitude gaan de zwarte balken in horizontale richting bewegen in het ritme van het LF-signaal. Verrassende effekten verkrijgt men door b.v. menging van een normaal beeld met het beeld van het bijbehorende geluid. De schakeling moet worden aangesloten op de VHF-antenne-ingang, bij voorkeur kanaal 2, 3 of 4. De voeding van het geheel bestaat uit een batterij van 9 V. verbeterd. De blokspanning komt via de antenne-ingang het TV-apparaat binnen. De lijnfrekwentie wordt gesinchroni- seerd, waardoor, naar gelang de instel- ling één of meer donkere balken op het scherm verschijnen. Voor de afregeling van de sinchronisatie wordt met P2 de basisinstelling van Tl zo ingesteld, dat men een stilstaand beeld heeft. De potmeter PI staat uiter- aard helemaal op nul, zodat er geen LF- signaal bij de astabiele multivibrator o + HF B I ► m • 9 * » • * t ' • » 0 • • « * 1 V. . . ï * • • • 4 . ft # ft** # 9 t « • 4 I I • « •••••••% 9 > * • x*. . . • • ■ • 0 • • • .-.v.-.y:: . . . . ■ * ■ . .*/.*.•. • • • • ■ • • • • • • • • • • • 0 * % 0 • • * • •• V.V.V. 4 ft • » 0 v.v * * • • ê • • 0 i * i \ * ■ * 0 % • I • * • • • • • I • • • • 0 • *• I * * I > • * > » • m , • * .* k r * • • • « • • P 9 • • * * • • I I ► ■ I 0 * • • I i • • • • * * » » **•••••• • • 9 • • « » I ■ 0 • • « • ft • » P • 4 • • * » ■ * • * • • * * 0 0 0 4 • * • • • • • » • > * A 9 * I 4 0 0 * 0 • • • * 0 ' » I l l > • » • • ■ • • • • ft • • •/ i ■ I - * * l ■ • • I P I ► I I * I • • I * • * 4 .• . 9 4 9 0 0 » * 0 * • • > 4 » C7 ■ I » > * t * 0 0 0 0 \ • ‘ * * • 4 • 4 9 4 » I • » * 4 ft *04 I 4 I • • • • • * • .* * * I * • • » • • * « » . . • » 4 0*49 9 9 • • • I 0 9 4 9 4 4 4 . * * i f 0449 4 0 ♦ # 4 * F 4 4 • • * * $ 4 4 4 ■ I I 4 4 0 4 4 « * ». > I ■ - » ».* . ft • • • • « » * * • 4 4 4 I ► • • * • * • > > * 4*4 ■ * » ■ I • • \y.y ' • » P * • • 4 • I * I 9 4 0 4 4 • * * I • 4 I \ * ■ ■ * *4 • * * 4 • • • I • • P ■ * > * • • • ■ I I * I I • • • 404 4 4 I I I * • V 1 .' * 4 4 • » 4 4 0 4 > * » I I * • • I I 4 4 4 é 4 ■ » * * ■ » I • • * #44 * I * • . • • * • • I » I 4 P * » 9 9 4 * » • 4 I I • I I • * • » 4 « * * I R 1 Qv: ;: I * I » I * • • » 4 ® 4 * ■ r » * • > . • • *4 4 4 ♦ "**/♦*« ê • 4 4 * 4 # 4 4 • I * ■ 4 4 - » 4 r P • 44 • • 4 4 * * » C 6 i 4 * * » * 4 4 * 4 0 4 0 4 4 • 4 I I V. ••V* 4 ■ * » * • * .v* 4 4 > * I 4 I 0*4 * • 4 % * 4 4 4 I * 0 * f 4 4 > I • • I 4 • 4 * 4.4 4 9 4 * • • ’.'.’.'A 4 I I - ♦ 4 • 4 Z •* » • • • » # • • - f • • » 4 • ' • • \W • • * * * . «44 4 9 k * » I I I » * » ■ I P : ||CS Hh 4 • I * • • * ■ I • • * < 4 4 » »' 4*4 ♦ 4 *• vXv.v.v • 4 • • - * P 4 k k 4 ’ » > P P P * i • • 4 * ♦ * ■ ► * 4 4 4 » * 4 4 4 • 4 > 4 • * • • I 4 4 • • « * * 4 • • I * I 0 • 4 * ■ 4 * » 4 I 4 4 e I • • I • • 4 » • • » * I ► » I ■ £ 0 4 1 4 1 • • • • ► 4 . • 4 * * » 4 • 4 * p ► * I » ► » » - » ‘9 I • p I I 4 C4 ♦ » 1 4 1 • . • 1 • • P I * 4 % 4 4 k I ■ « • * * ■ k I 4 * • * * « 4 * » I » « • 4 4 * * I • • * * 4 4 4 * • 4 * 4 ♦ • * I * k ' 444- m * * 1 • • ■ * ' P ■ P I 4 % 4 ■ * » I I . .V. » 0 4 4 * * 4 ■ * • 4 4 94 • / • 4 1 « • * * 4 • • • P > * * » * « • * * « I * 4 I ■ V * 4 • • I * 4 • 9 i » 4 4 • 4 ► » * 4 • • • • • » 4 • • * 4 * 4 \V.V, 4 4 T 4 0 % • • ♦ ' 1 * ► * % 4 4 • 4 * 4 • • • * ■ * 4 V.V • • • • ► • • I I ■ I * i k 0 • I » ■ I 4 4 < * w • 4 I k 4 P ■ I * I • * • * 0 4 ♦ • » » * I 4 4 4 4 • I 4 * I * k • * ■ » I I * ■ I ■ k * • • • • » 9 • I » » * 4 m • • • k I * 9 * 4 » • • • * «44 » 4 • * * • • ■ I I * * I • • » • * 4 I • • • • • • » I » I » » • • * * k ► • * ■ I * ■ * * I * * ' » « » I ■ » I * ‘ % * » 4 # • # i c3 » « • m 9 9 1 F ‘ » k • • 4 * # 4 « * F * I 4 4 4 * I ■ * • I ■ • • * * P.*/ • • ■ 4 4 I p * I • 4 • . 4 I 4 ■ I 4*4 P.V . * * **• » » 9 • 4 4 - A 4 9 4 * * 0 4 • * * k « I i ‘ I ♦ • • i * • 4 p * i 4 * • • 4 p ' • • • • «444 * • * * k ♦ 4 9 * ► I • • • « 4 • » I « * * I * » ♦ • 0 » 4 * * 9 • I I 4 4 4 4 0 4 4 v.v ' » 9 ** 4*44 * .» * * k 4 ' 4 * .•kV ■ T2 * • • m f 99 9 ^^ • • 9 9 9 4 V.* » I I 4 • * I 4 4 ft 4 • * * ' • • 0 • • 4 V-' « 4 • I 9 • 4 4 » T 4 ft 4 » p » f ■ • • \ 0 9 I ► * » k * • 4 • 94 9 9*9 - - • * I P P I 4 0 • * 4 • > * * • • • • ■ k • * » 4 9 * I » ■ » . * I I * * • > » I 4 • I k * « ► • • I * * 4 P k • . * ■ k I Tl » » • * ■ ► » * I • • * 4 * * k ' I I ‘ * • • I • * » 4 . • I 4 4 ■ I • • ■ * » * • • k * ■ * P • • * • * * ■ ■ k » At ■ * • * * • * * ■ 0 • • • ■ P ft * m 4 4 4 4 » * • 4 4 4 I ■ * • • • * * ■ * » 4 4 - k 0 • * 4.1 » * P k 4 • ► ■ « * f * I - » P • 4 I 4 I • • • • « 4 I 0 • > * • 9 9 9 0 4 0 9*9 % * • • . * k * * 4 • I ■ ■ P > » I 4 4 • I ■ • *4 • ► k » ft ft * » ■ k ■ « > * P I ■ * * I » • * .ft » * P • • • • * P » ft * k k ' V.V. * * ' ’v.v. « ■ « * » I ’ • • • • « F ‘ 4 ,*«*# 4 * 4 I I 4 * • • 4 9 4 4 9 • • 9 4 4 ft » • • ‘ « • • » k * I » * .ft .ft • 4 4 • 4 F 4 I w • k I ••••>:;> v;v .k # *44 k * > • * p ft 4 • * • • ‘ I * • • ' P * 4 4 • * *.*•* 4 9 9 0 0 .V. I » 4 0 » ■ - * • • • . 4 » 4#4 • • ‘ 4 I » * * I I • 4 •XXv.v.vc » V.V* » • ft • ft 4 • I k « • • • * 4 4 * *. * • ft * ' ' * 4 * * » » • • » » Aft • V * » k • • m. . 1 * *. • * » • • • ' I '•vil » « 4 • • ' ' » • '•*» < • * I F ■ ' P • • I » F • * F • • ft » * 4 ft 4 » » t • ^ > 4 4 • • 4 * k I «•449 * * ■ * • P * *9 4 4 0 * k » P * ■ » » ft • • 44 k - 0 ■ P ' ■ • 94 P » ■ > k ft.».' 4 • P * ► ' » ■ ■ 4 9 4 4 • • y 9 . • • * • ft k ■ • • 4 I 9 • * ‘ * ••• k 9 0 4 * 4 4 4 4 * •:.y • • P 4 « • • *• ' * * • 4 » P ' 9 • p * I k * « V. • 4 ft ft • * 4 ’*"» 9 1 • • * 1 1 4 % » * • • * 4 F P ► 4 » I • • 9 0 0 0 9 9 0 4 0*4 P * • • • * • « 4 - ft * • ft » 4 4 • • • • • 4 •V-X-Vv. * ft ' v .v’ * « *•*•*• 4 * . 1 ft 4 0 4 x* v.v w * ■ • • • • 9 ** * ‘ ■ • 4 • k » » ft ' • % » » » ’ » • • k • * 9 - 4*4 9 4 4 9 *9 4 # * P I * ■ • • v. » » V 9 4 P 4 4 w • • • 4 * k * ' > 4 • * • k 9 4 • * > 4 4 * •'•V« k • . • • • • • ft ft > 9 9 f I • • • • I • V' > * 4 • • • » 4 • » • « 4 4 ft k • • « F P F ' • • I P * • * ft. * * k • 00 4 9 ft * * ft. k • 9 • 4 « P ■ I < > ■ • 944 0 0 4 • 00 * > 4 • • 9 4 • 4 ft 4 p 9 9 * • . 4 .» f * I • * » ■ F * I F * • • » I » 9 • I 4 4 • * * * ■ » m m 9 ' » • • • • P • 9 • P v V » F ■ k p » • • • 9 V ■ > F r.v k ' • P .4 « ft ► ‘ • • F • • • • » > 4 • *• » I ■ 9 • » • • • • • . • * . ft * k k k k ► • • * • • « 0 » F - > P ■ • • I * » • 4 * • » » « • • 44 k ■ ■ * k » • • k * * * » k * . • > • • • P * « * • * 4 4 • • 4 • • % 4 • - • • ft ► k • « 4 ft * * * ^ • • ft I ft * * * • • • • • • 0 • • V. • *.* ' • • A. 4 4 • 9 C l 4 • • 9 * I • 4 • . 4 ft • • . * • • • * 4 • ft • • • F k 4 • '»'•'« *4 * * * * 4 • . ft • 0 «. 9 ,'^V* k p * • • 4 4 f ft k « 4 * 4 # 9 # **4 * * k » / • • 4 • ... • • • m m m 4 4 » ' 4 9 4 * ***** 9 4 4 4 4 0 4 9 9 9 9 * - » • 9 » ' I ► » * k • 0 • • • • • « • F I k » f 4 0 0*49 • • 4 * P 4 • 9 • F » • 4 • • ► * » k 4 ‘ » I • P P 4 4 * » » • * * ‘ « F . • • k • • • -♦•.44 • • • . 4 • • • 9 • ft ft 9 • . I F • 0 4 • P ► F • • k » Vf'- .‘ft • - • • - * * « 4 ♦ * * 4 4 * • • • > ■ » ’ P • 4 • - - - • » ' w... ft 0 . 1 •V.V. • 4 k » % • » 4 « P 4 4 k • * . ' k turn > • V.V. • 0 4 0 • ’.v.v 4 • • » • t » • • • ft • • • 4 • • 9 » • » * •Cv. y.v. . XvXvXv,:. « * * » 9 .• k .V.* • _• .•IvCvXv. • .v.V.V.V. ... I < * 9 • ► - V.»/ ' “ k • • • * • •*•*•*< *49 */ft 4 9 ♦ 4 * • • • * • • • * k F 4 ■ k I I • ¥* • • 4 » ♦ • ^k.v.;.y.:.>;.;.x : x-;X: : >CF:y^^X;'.; : ;v>>:’x*X'*"* • f • • • 4 . ft ft * * V /.' 4 . 4 0 0 9 • v.v.v : ; vXvXw • * * * ' I 4 ft 4 « & & 4 • 0 4 4 0 I * • 1 * 4 * 0 • ft * F vX\V • 4 • 4 * A .ft • ♦ • ft • ft F p I • • «ft - • 4 9 F 4 p • * 4 • * ' 4 • k * 9 4 4 4 • * • f ♦ 0 ft • • • . . 4 • • ft. 0 4 9 9 0 .‘ft ‘4 • • • ' VaV. • 0 .ft * • • • 4 •Xy.v.vv, » « ’ * • 4 % - - 0 0 • • ft ft • 4.4 • 4 « ft v.v « 4 9 » • I * f.l 4 I » 4.4 F 4 9 0 ft - ft' 4 • * » • % . • 4 k 9 ♦ ft -k.V.V. ► ' • • 4 • • F • 4 • • ft ft ft « • • ft ft • y 4 • • • • • ■ k . 4 9 • ft • 9*404 • • ft ft « % • • • • 4 « I ’-\V. . - • • • • • . * * * ft 9 Xv. ... • 4 • ♦ * « • • • • 9 . p p ’ F • * * * * • » P • * » • • • • * F 9 4 *.*«*.•• P /( I 4 * * •* 9 * • F « * F » • • F » 1 ‘ • • • « • ft * ’ F • 4 p 4 4 ft • 9 > * ♦ 9 « * k 9161 uitgang van de schakeling noodzakelijk. Dit verschil wordt bepaald door het minimale spanningsverschil tussen in- en uitgang van het IC en door de uitgangsspanning van het IC : U 3 )min = (U LM309K 12 R 1 3 u 2 M3 (U U 2 )rnin + ^2 Geïntegreerde spanningsregelaars kun- nen ook dienst doen als stroombron. Het schema toont als voorbeeld een stroomregelaar waarin het IC LM 309 (5 V/1 A) is toegepast. De uitgangsstroom I 3 van de schakeling bestaat uit de uitgangsstroom I 2 en de ruststroom Ij van het IC. De stroom I wordt bepaald door de uitgangsspan- ning U 2 van het IC en door weer- . De ruststroom I 1 1 1 330n rk l3 I Het maksimale spanningsverschil (Uj — U 3 )maks. i s gelijk aan de maksi male ingangsspanning van het IC; evenzo is de maksimale uitgangsstroom gelijk aan de maksimale IC-uitgangsstroom. i I 1 1 i I 1 1 'V I I 9195 Voor het IC LM309K gelden de volgen- - de waarden: U3 )min (U 2,2 V+ 5,2 V 7,4 V 35 V 1 U 2 (U U 3 )maks. stand : I 2 1 R 1 1 A 1 3 maks. wordt altijd door de fabrikant van het 5 V (bij I 100 mA) 13 • Rl IC opgegeven. Vooropgesteld dat vergeleken met I 2 , de ruststroom kan worden verwaarloosd hangt immers alleen af van de (vaste) uitgangsspanning van het IC en van de (vaste) waarde van R! . 3 3 R U (Ii ^ I 2 ), zal de uitgangsstroom I 3 kon- Voor een goede werking is een bepaald . r l stant zijn (I 3 I 2 ); de uitgangsstroom minimaal spanningsverschil tussen in- en 738 elektuur juli/augustus 1975 + )10...24V R 1 O O R4 C4 G o In 14 5(9) 4K11) Cl Met het ruisarme IC 739 is op eenvoudi- ge wijze een goede voorversterker te realiseren met een hoge ingangsimpedan- + 3 Kio) 1 0n ► i 739 R2 1(13) O 6 8 tie. 7 i R6 J Omdat het IC uit twee identieke helften bestaat, is de schakeling gemakkelijk uit te breiden met een tweede versterker tot een twee-kanaalsversterker voor stereo- gebruik. De pin-nummers van de 739 zijn daarom dubbel aangegeven; de ‘gewone’ cijfers slaan op de aansluitin- gen voor het ene kanaal en de pin- nummers die tussen haakjes staan zijn bedoeld voor het andere kanaal. In plaats van de /xA739 kunnen ook verschillende ekwivalente IC’s zoals de 76131 en de TBA 231 worden gebruikt. De versterking van de schakeling wordt bepaald door de verhouding van de tegenkoppelweerstanden R6 en R5. Door de sterke tegenkoppeling wordt de ingangsim pedant ie van de niet-inverte- rende ingang verhoogd met een faktor die evenredig is met de ‘niet gebruikte’ versterking (= het verschil tussen de versterking zonder tegenkoppeling en de versterking met tegenkoppeling). 10M R5 o o R3 C 2 C3 o o 77\x 100n 25 V 0 0 9206 halve voedingsspanning moet liggen, dan is het aan te raden voor R1 een instel- potentiometer te nemen en de schake- ling hiermee af te regelen. De versterker kan tenminste tot een top- top waarde van de uitgangsspanning van 2/3 van de voedingsspanning worden uitgestuurd bij een belasting van minstens 10 k. De voedingsspanning moet redelijk afge- vlakt zijn omdat het hier een versterker voor kleine signalen betreft. De totale opgenomen stroom (voor de twee helften) bedraagt niet meer dan 15 mA. Omdat de versterking zonder tegenkop- peling ongeveer 18.000 x (65 dB) is, wordt de ingangsimpedantie (~ 150 k) van het IC verhoogd tot een waarde die veel hoger is dan de weerstand van 10 M (R2) die voor de gelijkstroominstelling zorgt. Deze weerstand bepaalt dus hoofdzakelijk de waarde van de ingangs- impedantie. Omdat het IC tevens via R2 zijn gelijk- stroominstelling krijgt is het niet toege- staan R2 willekeurig groot te maken. De waarde van 10 M is al aan de hoge kant; wanneer er aan de versterker de eis wordt gesteld, dat de uitgang precies op brugschakeling wordt toegevoerd aan de opamp TBA 221, die dienst doet als spanningsvergelijker met zeer lage hysteresis. De opamp schakelt de kol- lektorstroom van Tl aan of uit, al naar gelang de temperatuur van het metalen blokje. Daar het voor de verwarming van het blokje vereiste vermogen betrekke- lijk laag is, wordt de transistor direkt als verwarmingselement gebruikt. Tl moet daarom eveneens op het blokje worden gemonteerd, liefst zo dicht mogelijk bij de NTC. De waarden van Rl, R2, R3 en PI zijn zodanig gekozen dat bij een geschikte temperatuur van het blokje (die veelal omstreeks 60 a 70°C zal liggen) de brug- weerstanden ongeveer gelijke waarden bezitten. 8...16V IA + CN R4 TBA De schakeling stelt een temperatuur- stabilisator voor, die kan worden ge- bruikt om de temperatuur van bijvoor- beeld kwart skrist allen konstant te houden. Als de NTC die deel uitmaakt van de brug betsaande uit Rl, R2 en PI samen met bijv. het kristal op een metalen blokje wordt gemonteerd, wordt door de schakeling de temperatuur van dit blokje binnen 0,5“C konstant gehouden; de omgevingstemperatuur mag daarbij variëren van 0°C tot 40°C, terwijl de voedingsspanning zich mag bewegen 6 4k 7 221 2 4 R2 R3 CN NTC I2k CN 0 9131 r n L'l7 l II! tussen 8 V en 16 V. De van de NTC-temperatuur afhankelij- ke spanning van de uit evenwicht zijnde door de transistor T2. De versterking van deze trap kan worden ingesteld met behulp van de regelbare emitterweer- stand PI . Tl ,T2= BC147B O 741/TBA221 IC1 7 Tussen de basis en de emitter van T2 is een kondensator aangebracht, ter verho- ging van de ingangsimpedantie voor hogere frekwenties. © G o Verder is nog een RC-schakeling (R6, C4) achter de opamp IC1 aangebracht. Door voor dit filter een kantelpunt van *** 5 kHz te kiezen, zullen de hogere ruisfrekwenties meer versterkt worden, hetgeen b.v. gunstig is voor het naboot- sen van een snare-drum. Door een ande- re frekwentie voor de RC-schakeling te nemen kan de generator worden aange- oo co o o C4 470S 2 330 n 0 9129 De ruis wordt opgewekt door een p-n overgang in sperrichting (Tl). De past aan andere gewenste instrumenten. opgewekte ruisspanning wordt versterkt elektuur juli/augustus 1975 — 739 BC140 X BD1 39 De schakeling bestaat uit een simpele spanningsstabilisator met een regelbare uitgangsspanning; de LED-segmenten worden direkt met de uitgang verbon- den. Met behulp van potmeter PI (grof) en P2 (fijn) kan de uitgangsspanning tussen 0 V en 4,3 V worden geregeld. De instelling van de gewenste lichtsterk- te van de displays dient voorzichtig met behulp van beide potmeters vanuit het minimum te geschieden. Bij een maksimale segmentstroom van 25 mA mag de uitgangsstroom voor een zescijferige uitlezing de waarde van 1 A niet overschrijden. Het vermogen dat regeltransistor Tl moet dissiperen bepaalt welk tipe men hiervoor het beste kan toepassen. 5V Tl /' A \ — 1 \ / R. Kubela R 1 G V y pi T2 Bij de meeste LED-displays moet de segmentstroom op zo’n 25 mA worden begrensd. Daar deze stroombegrenzing praktisch altijd met behulp van voor- schakelweerstanden geschiedt, zijn er in een apparaat met een zescijferige LED- uitlezing alleen hiervoor al 42 weerstan- den nodig. Bovendien laten deze vaste voorschakelweerstanden geen regeling meer toe van de lichtintensiteit van de displays. Bij toepassing van deze schakeling kun- nen de begrenzingsweerstanden verval- 470 n BC108 B P2 10012 9107 1 r i i ui i j L ’ len en kan voorts de helderheid van de displays binnen ruime grenzen worden H. Bense Gezien de vrij hoge prijs van zeven- segment-displays en cijferbuizen is het gebruik van een cijferuitlezing voor slechts één apparaat eigenlijk vrij on- ekonomisch. Het is echter mogelijk de cijferuitlezing voor meerdere apparaten te gebruiken, wanneer de ingangsinfor- matie omschakelbaar wordt gemaakt. Booleaans gezien ontstaat dan de vol- gende logische OF-funktie: x = as + bs. Met s wordt hier de schakelaar bedoeld; s-open = ‘1’, s-gesloten = ‘0’ = s. Wanneer op deze funktie de stelling van de Morgan wordt toegepast ontstaat: N9 (as) (bs). Daar signaal s wordt be- paald door de stand van de schakelaar kan deze funktie gemakkelijk worden omgezet in een schakeling opgebouwd met goedkope NAND-poorten. Voor ieder om te schakelen bit moet een keuzeschakeling volgens de gegeven funktie worden gemaakt. Het in het schema omkaderde gedeelte vormt de gewenste funktie. Het schakelgedeelte wordt gemeenschappelijk met de andere x IC1 = 7447 IC2JC3 = 7490 NI . . . N12 = 3 x 7400 N13 = 1/6 x 7404 kan dan vervallen. De toe te voegen weerstand van 1 k komt in de plaats van de uitgang van de inverter en wordt ver- bonden met de plus. bit-kiezers gebruikt. Schakelaar S kan eventueel worden ver- vangen door een enkelpolige omschake- laar en een ekstra weerstand. De inverter Wanneer echter de zekering overlijdt, barst het neonlampje in een smartelijk geknipper uit. De spanning wordt nu stootsgewijs, door het op- en ontladen van Cl, aan het lampje toegevoerd. Sm /V Dl IN D2 4004 IN R 1 4004 00 co Een leuke variatie op de wegwerpscha- keling in de banderol van het aprilnum- mer vormt deze luukse uitvoering van de zekeringindikator. r L r i Zolang de zekering een gezond leven ei leidt, zal het neonlampje (met inge 330n bouwde serieweerstand) via D2 en de 250V zekering met het lichtnet zijn verbon den, zodat zij haar licht naar hartelust aan de omgeving kan toevertrouwen. elektuur juli/augustus 1975 ongeveer 0,5 V over diode D2 zal blijven vallen. Een ekstra aardigheidje betekent de toe- voeging van weerstand R2; bij lichtnet- bedrijf worden via deze weerstand de (oplaadbare) akku’s kontinu bijgeladen. Omdat vrij veel akku’s (en praktisch alle batterijen!) absoluut geen voortdurende overlading kunnen verdragen, moet R2 liefst zó worden bemeten dat alleen de * zelfontlading wordt gekompenseerd. Bij een waarde van 1 k voor R2 is de laad- stroom : J. Skubic Uzener - Ubatterii Deze betrekkelijk simpele schakeling kan zeer goed dienst doen als netvoe- ding voor allerlei batterij-gevoede appa- raten. Het geheel bestaat uit een trafo, brugge- lijkrichter en elko, waarachter een zeer eenvoudig stabilisatiecircuit is aange- bracht. De gestabiliseerde uitgangsspan- ning bedraagt 7,5 V. Doordat de batte- rijen (7,5 V) via een diode (D2) parallel zijn geschakeld met de uitgang van het netvoedingsdeel, zullen de batterijen de stroomvoorziening van het te voeden apparaat overnemen zodra de netspan- ning wegvalt; zonder netspanning zal het apparaat in kwestie dus een voedings- spanning krijgen van ca. 7 V, omdat er 0,7 mA. R 2 50mA B40C600 75V 500mA R 1 Cl 1000M IN 4001 BY 127 16V hJ C2 100 /i r i 1 6 V I l I i i Tmt'Tiil! 5x 1,5V nomen vermogen al gedaald tot een kwart ! Op de tweede plaats is een bepaald relais nu bruikbaar bij spanningen die tot nu toe te laag waren om een betrouwbare werking te krijgen (bijvoorbeeld een relais voor 6 volt dat op de 5 volt van een TTL-voeding moet werken). De schakeling wordt op een spanning aangesloten waarbij het zeker is dat het relais nog niet afvalt. Zolang S 1 open is, wordt Cl opgeladen via R2 tot de voe- dingsspanning. R1 ligt aan +Ub en Tl zal niet geleiden. Zodra SI wordt gesloten, ligt de basis van Tl via R1 aan massa en gaat Tl ge- leiden waardoor er stroom gaat lopen door de spoel van het relais. Via SI ligt de positieve kant van Cl aan massa en omdat deze kondensator was opgeladen tot de voedingsspanning ligt de min-pool nu op een negatief poten- tiaal. De spanning over de spoel van het relais is hierdoor gelijk aan de dubbele voedingsspanning en het relais kan hier- op aantrekken. Om de schakeling te kunnen gebruiken in kombinatie met andere elektronika, kan schakelaar S worden vervangen door een transistor (tup of tun) die open of dicht wordt gestuurd. R. Rappenecker De voedingsspanning voor een relais wordt normaliter zo hoog gekozen dat het relais betrouwbaar aantrekt. De spanning die hierna nodig is om het re- lais aangetrokken te houden is echter veel lager; vaak nog minder dan de helft van de spanning waarbij het relais aantrekt. De meeste relais werken hierdoor goed bij een verlaagde spanning, mits er een voorziening wordt getroffen om de spanning op het inschakelmoment te verhogen tot boven de spanning waarbij het relais aantrekt. De schakeling die hier wordt gegeven, is geschikt voor relais die maksimaal 100 mA opnemen, terwijl de voedings- spanning lager dan 25 volt moet zijn. Het toepassen van deze schakeling heeft twee voordelen: Ten eerste verbruikt het relais aanzienlijk minder energie; bij de halve voedingsspanning is het opge- RTTi +)1 2V R2 n 00 Tl R1 47k Cl TUP 47 U 6V Rel. S DUS o 9113 via voorschakelweerstand R2 (en dio- de D4 in serie) direkt met de voedings- spanning is verbonden. Indien echter bij stereo de in het IC aanwezige transistor die de sturing van Dl verzorgt in gelei- ding gaat, zal de spanningsval over D2 aanzienlijk kleiner zijn dan die over D3/D4 en zal bijgevolg LED D3 doven. Bij stereo-uitzendingen zal dus alleen de groene LED Dl branden. + 12V G 5? naar een idee van H. Benzel Dl LED R2 R 1 D2 Degenen die dit grappig of in enigerlei opzicht nuttig vinden kunnen de stereo-indikatie van hun FM-ontvanger eenvoudig uitbreiden tot een automati- sche stereo/mono-indikatie. Eksperi- menten met de bekende stereodekoder met het IC MC 1 3 1 OP leidden tot het hier DUS D3 LED G D4 DUS IC2 MC 1310 P gegeven schema. De groene LED (Dl) verzorgt op de normale wijze de stereo indikatie; het branden van de rode LED (D3) geeft aan dat het een mono- uit zending betreft. De rode LED zal uiteraard bij mono uitzendingen steeds branden omdat hij elektuur juli/augustus 1975 741 door FM-omroepstations wordt gehan- teerd. De hier toegepaste wijze van FM modulatie heeft echter ook tot gevolg dat de frekwentie van het uitgangssig- naal ca. 40 kHz lager ligt dan de reso- nantiefrekwentie van het gebruikte filter. Indien men een MF-versterker wil testen waarin keramische filters zijn ge- bruikt met een resonantiefrekwentie van eksakt 10,7 MHz (bijv. tipe SFE10/7MA met rode stip), zal daarom de resonan- tiefrekwentie van het filter in de genera- tor iets hoger moeten worden gekozen: in aanmerking komen dan de SFE-tipen met oranje of witte stip (frekwenties resp. 10,73 en 10,76 MHz) of het tipe FM4 met blauwe stip (frekwentie 10,7375 MHz). Hoewel beide afregelgeneratoren in eerste instantie zijn bedoeld om 10,7 MHz MF-versterkers af te regelen, bevat het HF-uitgangssignaal dermate veel harmonischen dat ook de tuner kan worden doorgefloten; van belang zijn dan de achtste (85,6 MHz), de negende (96,3 MHz) en de tiende ( 1 07 MHz) harmonische van het 10,7 MHz-signaal. Bouwers van FM-ontvangers bezitten helaas lang niet altijd de apparatuur waarmee de vaak komplekse ontvanger kan worden doorgefloten als deze om een of andere reden niet blijkt te wer- ken. Een goedkope afregeloscillator waarmee zulks mogelijk is zal daarom voor velen een welkome aanvulling op hun instrumentarium betekenen. Bij beide hier gegeven ontwerpen wordt de eigenlijke generator gevormd door een, via een keramisch filter gekoppelde, multivibrator die oscilleert op een frekwentie waarbij de door het filter veroorzaakte fazedraaiing 0° bedraagt. Bij beide ontwerpen vindt FM-modula- tie plaats met behulp van een varicap- diode en als signaalbron kan gebruik worden gemaakt van een eksterne LF- signaalgenerator of van de in figuur 2 geschetste LF-multivib. Het verschil in opzet tussen beide ont- werpen komt tot uitdrukking in de eigenschappen. De generator van fi- guur 1 munt uit door stabiliteit en levert een oscillatiesignaal met een frekwentie die eksakt gelijk is aan die welke d.m.v. G G CN O O o CD CO CN CN CO CO co SFC 10.7 MHz In 1 00k o 4n7 I T1...T3 BF494 5V + R5 R7 Ril G o o o o co (O co co C6 0 C7 R 1 2 Ik 71 ai ui 10,7MHz 100p 1 00n R 1 0 FM SFE1Q7 -3- MA R8 de gekleurde stip op het filter is aange- geven. De frekwentiezwaai van het eer- ste ontwerp is echter relatief klein, na- melijk 1,3 kHz bij 10,7 MHz en dus ca. 13 kHz bij de (goed hoorbare) tiende harmonische van 107 MHz. Een goede FM-MF-versterker moet het 10,7 MHz- signaal met de lage zwaai echter prak- tisch ruisvrij kunnen verwerken. Het ontwerp van figuur 2 maakt, door de iets afwijkende manier waarop m.b.v. de varicap FM-modulatie wordt ge- pleegd, een veel grotere frekwentiezwaai mogelijk. Bij de tiende harmonische (107 MHz) bedraagt de zwaai ca. 75 kHz; ongeveer gelijk aan de zwaai die 47k T3 BB109 C5 100n Dl C4 R6 C8 r 9G C3 0,7 BF254 O O O co co 100n In 470n 0 + PI R 1 * 5 V R2 R4 R3 CO co co co 22k Cl C2 log Int. Mod. Tl 100n 100n Ext. Mod. BC107 BC107 o 9155-2 SE » ♦ » 4 * 4 * 4 m ' ♦ * 4 * • V.» *.v • - . 4 ► 4 » * 4 » • « 4 • » - 4 « * •v.v; • V • 4 v.v 4 ♦ .v • - 4 ♦ 4 • » * 4 4 * i • é * 4 « • 4 • • « 4 \ * 4 - * 4 O* * * • » * 4 • 4 4 • • * 4 4 i •V.v. * 4 • • » - 4 4 4 W • • % * 4 « 4 4 ♦ « I I 4 * » » •V.* 4 * * 4 ' 4 * 4 4 * 4 « 4 * 4 4 . . •:*v ► 4 • 4 ♦ 4 4 % • • • 4 • 9 • 4 % * 4 4 4 4 « 4 4 * 4 4 » vX » 4 4 » •\ • • • . '.V 4 « .V * 4 4 » '•V 4 • * 4 4 4 9 4 • • » 4 4 9 4 4 4 4 «V • \v • > * « < 4 ♦ 4 4 ♦ 4 •V.V 4 4 * 4 4 * 4 * 4 4 • 4 4 4 » 4 « 4 * 4 • 4 • 4 • 4 4 ♦ 4 * ♦ 4 % * 4 4 m 4 • • I • 4 ♦ 4 • 4 ■ V 4 ♦ 4 » 4 * 4 w » ♦ 4 4 • 4 4 4 % • • # • * 4 * 4 • 4 * » « 4 I ' 4*4 * • * • * * ♦ 4 9 * * » 4 •w 4 « 4 ♦ V.' 4 •99 4 * • V *4 * 4 4*.’ « 4 ► 4 I < < 4 ♦ 4 • V ♦ 4 4 9 » 4 .♦ * 4 4*»\ • h 9 • • 4 4 4 » 4 4 ♦ * 4 * 4 4 4 • 4 « * 4 4 4 4 * • •V * 4 ♦ 4 4 4 4 4 4 P * • ♦ 4 4 4 * 4 4 * 4 • 4 » ♦ • ♦ 4 4 % * 4 ,.v 4 • 4 4 4 ♦ « 4 V* • • p ♦ v: * *4 • • * 4 9 • 4 « ♦ 4 m ♦v: ♦ 4 • • • 4 * 4 • 4 4 ♦ 4 ♦ 4 ♦ 4 4 r * V. 4 * 4 4 4 « 4 » 4 • 9 * 4 4 4 4 • 4 4 4 4 9 • 4 4 * 4 4 * 4 4 « 1 • - • • ♦ 4 ♦ 4 • • | .‘.V 4 4 4 P 4 4 4 I ♦ 4 • 4 4 • 4 4 4 V 4 4 9 9 • • 4 • • •V.V 4 4 -V. 1 4 • 4 4 * • • 4 - 4 , 4 4 ♦ 4 ♦ • 4 * * 4 4 * 4 4 4 é P 4 4 • 4 « 4 ♦ ♦ 9 ♦ 4 4 4 4 ♦ • r 4 .v 4 4 > 4 4 4 .V ♦ C6 * • • » * | *. * vv: • ♦ * £4- ♦ » * » • » 4 I 4 % \V.\ • • 4 * 4 ( «4 4 4 4 4 * • 4 * • * 4 ♦ • 4 4 4 % « 4 4 * 4 4 • * • • • 4 4 ♦ :-:*v • • •V » ■ * 4 •W 4 ♦ 4 4 4 % * * 4 4 OH; « « ■ 4 4 *99 I: 4 4 4 4 4 4 4 • 4 i 4 9 ■ 4 •V. 4 • 4 ♦ • • 4 4 4 4 • 4 » m * • 4 4 V ' i * ft 4 - 4 • * I 4 • 4 • 4 I T 4 ♦ ♦ > • mm. ♦.< - 4 4 4 4 4 *.4 4 « P * 4 4 4 » • 4 i 4 * * ‘ • » 4 • ft •V.V. •V.\ • 4 r ■ •w 4 4 4 * 4 • 4 *49 ♦V 4 • .v: 4 4 . ■ • 4 4 4 4 •:•••* • • 4 ♦ 4 ♦ 4 4 f 4 ft ft 4 4 f • 4 4 » ft 4 • M 4 4 4 - ft 4 4 V. . 4 •V 4 4 * ft 4 V» 4 4 ♦ % 4 * • ■ 4/ • 9 * 4 4 4 9 4 4 • • 4 •99 •v: .*-• * • V. 4 « 4 . 9 V. 4 r • • ♦ • 4 4 - 4 » % • 4 4 • 4 4 4 t I ft NV » ft 4 9 ft • V 4 * • ft • 9 •V. ■ 9 4 4 4 4.# - 4V 4 ft •*4* * ♦ ft 4 l * 4 4 * V • 4 I •"•V - • » •x 4 r , 4 4 ♦'.V ♦ • ft *49 * 4 4 » * • • 4 r » « • 4 * 4 4 ♦ ♦ 4 • 4 4 4 * 4 ft 4 4 4 ft .\V « A » 4 4 4 • 9 9 V- •V. 9 4 « 9 % 4 4 ft 4 » 4 • • 4 ft 4 ■ ♦ 4 %* Y-V • 4 •49 4.4 ■ 4 4 •V.v 4 4 • • •• » ■ ■ * • 4 •V- B • 4 • 4 • ft » • » ♦ » 4 • ■ 4 ft V 4 » ft * 4 .V * • 4 % ♦ * * ♦ ft < • » ft * 4 % ♦ ft • 4 4 • ‘ ft • 4 4 4 4 * • • 4 » •Nv ft v.v;.y 4 4 * ft « 4 * ft 4 9 9 9 4 4 ft * ♦ 4 • • ♦ 4 4 4 4 I 4 • • ■ » » 4 é V* » 4 • ft » 4 * ♦ ft • • • ♦ 4 « ft ft 4 4 I % « r 4 4 • 4 ■ * 4 4 V , • * 4 4 • ► • 4 •V 4 r ^ • • 4\V ♦ 4 * ■ ft > 4 • 4 4 4 • 4 • 4 » • • ft 4 • ft ♦ » 4 • 4 • • • 4 4 • V % > YV 4 V • 4 • ft ft ft » ♦ ■ ■ vN ' ♦ • • • * * • i 4 ■ • ft ♦ ■ . ♦ • . 4 ft ♦ • 4 4 4 ft * 4 » • • * » .O* • * ft 4 4 4 * 4 •v: - • ft • • ■> 4 « 4 • V. r * ■ * ft 4 ft ft 4 ♦ 4 ft ‘ 4 I ♦ r * 4 ft » ♦ - 4 4 ft 4 ■ 4 * ♦•ft ♦ 4 4 ♦ 4 •.4 • ♦ 4 * * • • 4 9 4 - 4 * ft ft f -V ■ 4 4 4 • • ft 4 « ♦ 4 4 ft 4 * •INV ♦ • m 4 .V ♦ 4 4 * 4 » * ft ■ • ♦ » - ♦. * ♦ m ■ > r • « * 4 « 4 4 * » * . •V. 4 I I 4 • * 4 • 4 ♦ 4 4 4 4 \x ♦ ft - > % 4 • 9 • • 4 4 • ■ • • * ' 4 ♦ • 4 ft 4 « C2: k. A « ■ 4 V 4 » I • • • 4 4 4 4.« •* * 4 4 * 4 4 « * 4 ft ♦ * • r 9 4 4 ♦ 4 I I r S lJti y.v. fc : t 4 k. cm m ► ■ . * *( + ft .-ft * ft mm 9 * < 4 < 742 — elektuur juli/augustus 1975 zijds door een logische “1” van de ingangen. De uitgangen van-N2, N3, N4 en N5, dus ook de ingangen van N6, zijn nu hoog, zodat de uitgang Y logisch “0 is. Het hele verhaal gaat ook op wanneer de ingangen allemaal logisch “0” zijn. Is nu één van de ingangssignalen laag, bijv. B, dan worden zowel de uitgang van N 1 als de gezamenlijke ingangen van de volgende poorten logisch “1”. De uitgangen van deze poorten geven nu alle een hoog potentiaal, behalve poort N2; deze geeft een nul aan de uit- gang, zodat Y logisch “1” wordt. Bij alle andere kombinaties (14 in totaal) zal de uitgang altijd logisch “1” zijn. Om hetzelfde resultaat te bereiken N2 N3 A E. Dickopp N6 Y NI C D N4 Bijgaande tekening geeft het schema van een “exclusive-or”, met vier ingangen. Het geheel is opgebouwd rond 2 IC’s, een 7440 en een 7400. De werking laat zich vrij gemakkelijk via het schema verklaren. Wanneer alle ingangen logisch “1” zijn, dan is de uitgang van NI logisch “0”. De ingangen van de daarop volgende poorten worden nu gestuurd door ener- zijds een logische “0” van N 1 en ander- N1 ,N6 = 7440 N2 ... N5 = 7400 N 5 9101 ir heeft men 3 normale EX-OR poorten nodig, maar het nadeel is, dat deze in tegenstelling tot de NAND-poorten vrij moeilijk te verkrijgen zijn. ingangstransistor kleiner worden en het uitgangssignaal dus toenemen. Het frekwentiebereik van de schakeling loopt van 50 Hz tot 35 kHz (binnen 3 dB). De maksimale ingangsspanning bedraagt 100 mVtt; de uitgangsspanning kan worden gevarieerd tussen ‘0’ en 1 V tt . het somsignaal - en dus het uitgangssig- naal - veranderen. Door toevoeging van de FET en kondensator C2 is daarom hier een regelbare mengverhouding ge- realiseerd; bij een toenemende stuur- spanning op de gate van de FET (punt A) zal de wisselstroomweerstand van de kollektorweerstand van de Ch. Voss Het aardige van deze VCV (ofwel voltage-controlled-volume, ofwel span- ningsgeregelde volumeregelaar) is dat een effektieve en vervormingsarme regeling is verkregen, gebaseerd op een werkelijke onderdrukking van het ingangssignaal. Daar de ingangstransistor dienst doet als fazedraaier, zullen de signalen op de kollektor en emitter van deze transistor 180 graden ten opzichte van elkaar in faze verschoven zijn en zal dientenge- volge de som van deze beide signalen bij een juiste instelling van PI eksakt ‘0’ zijn. Afgezien van de door de transistor geproduceerde vervorming (die overi- gens in een goed gedimensioneerde ver- sterkertrap ekstreem laag is), zal het uit- gangssignaal daardoor eveneens ‘0’ zijn. Indien nu de mengverhouding tussen de beide signalen wordt veranderd, zal ook A +)12V R7 R9 R3 R 1 CN BF245 CN CN CN CN CN C2 lOO^IOV I O* C6 C3 56k 4/i7 4/j7 10V PI Ik 10V 12 V TUN TUN + 10V C4 56k 1 4/i7 470k A R 10 C5 R2 R4 10V A 47 /j ■ CN 4V JX CN 0 6055 waarde heeft bereikt. Het IC is hiertoe voorzien van twee ingangen die rea- geren op de grootte van de ingangsspan- ning. Het ligt dus voor de hand de 555 als spanningstrigger te gebruiken. In deze schakeling wordt de spanning aan ingang 2 toegevoerd. Op ingang 5 staat een referentiespanning die met pot- meter PI kan worden beïnvloed. Met deze potentiometer kan de triggerdrem- Het IC 555 wordt in de meeste gevallen als timer gebruikt. De tijd vertraging wordt bij deze toepassingen verkregen door een kondensator op te laden en vast te stellen op welk moment de span- ning over de kondensator een bepaalde < + 5...15V R2 R3 -X o r i r* l l i I I pel worden ingesteld tussen nagenoeg nul volt en de halve voedingsspanning. De ingangsimpedantie op punt 2 is ongeveer 1 M. Het IC heeft 2 uitgangen; een open-kol- lektor uitgang (punt 7) en een uitgang (punt 3) die maksimaal 100 mA kan leveren aan een belasting die zowel aan de plus als aan de nul mag liggen. De uitgangsspanning is ‘hoog’ als de ingangs- spanning op punt 2 lager is dan de drempelspanning. Wordt de drempel- I i i R 1 220H PI I 10k I I Cl I 3 Q I 0,1 H I I 1 7 0 A 2 i I I Tl I I I I I I 1 1 I spanning overschreden, dan zakt de 1 I spanning op punt 3 en gaat Tl geleiden. elektuur iu stus 1975 - 743 De frekwentie die wordt opgewekt is af- hankelijk van C2, de gezamenlijke weer- stand van de instelpot en de 470 12 weerstand en van de weerstand van 820 12. Omdat deze weerstandswaarden niet mogen worden veranderd, kan men de frekwentie veranderen door voor C2 een andere waarde te nemen. losgelaten, krijgt de TUN geleidelijk aan minder sturing en wordt de oscillatie- frekwentie steeds lager, totdat de oscillatie tenslotte stopt. De instelpotentiometer van 1 k moet zo worden ingesteld, dat de schakeling net niet oscilleert zolang SI niet is gesloten of pas gesloten is geweest. H. Knote Deze schakeling is oorspronkelijk ont- worpen om dienst te doen als VCO (spanningsgestuurde oscillator) in een elektronische dobbelsteenschakeling; in plaats van de dobbelsteen plotseling te laten stoppen, kan men deze dan lang- zaam laten uitrollen. De frekwentie die de multivibrator met de 7413 afgeeft is afhankelijk van de stroom die via de weerstand van 820 £2 door de TUN loopt. De geleidbaarheid van de TUN is weer afhankelijk van de spanning op de basis. In rust is de spanning op de basis nul volt en kan de 7413 niet oscilleren. Zodra SI wordt gesloten, laadt Cl zich op en wordt de TUN open gestuurd. De oscillator met de 7413 begint nu te oscilleren met maksimale frekwentie. Vanaf het moment waarop SI wordt 5V ¥ C2 6,3V 470 n SI Ik DUS A G 7413 .T I TUN 1 50k 33 fj Cl 6,3 V DUS o 9225 frekwentiemeter onmogelijk te maken. Poort N4 inverteert het tijd basissignaal (ingang 4), zodat de faze van dit signaal onveranderd blijft. De tweede positieve flank (na één perio- de) heeft wederom het omslaan van FF1 tot gevolg. N6 wordt geblokkeerd even- als N5 omdat FF2 ten gevolge van het omslaan van FF1 eveneens omslaat. Na één periode heeft de frekwentiemeter dus de pauzetijd geteld. Een soortgelijke redenering is op te zet- ten voor de pulstijdmeting. In dit laatste geval wordt de schakelaar in stand 2 gezet. In stand 3 kan de volledige periodetijd worden gemeten. Begin en eind van de meting worden in deze stand alleen bepaald door de positieve flanken van het signaal. Aan het eind van iedere meting wordt de blokkering van N7 opgeheven. Met behulp van het tijdbasissignaal en de poortflipflop (aanwezig in de frekwen- tiemeter) wordt de uitbreidingsschake- ling gereset. Zodra de telpoort door laatstgenoemde flipflop weer wordt opengezet kan de schakeling aan een nieuwe meting beginnen. gemeten wordt. In stand 1 meet de schakeling de pauzetijd van de ingangs- periode. Uitgaande van de rusttoestand (beide flipflops gereset) verloopt de meting als volgt : De positieve flank van het ingangssignaal doet FF1 omslaan, zodat de Q-uitgang van deze flipflop logisch ‘1’ wordt, even- als de met deze uitgang verbonden ingang van N6. Gedurende de pulstijd wordt N6 nog geblokkeerd door het ge- diverteerde ingangssignaal (N3), zodra echter de pauzetijd begint zal ook de tweede ingang van N6 logisch ‘F wor- den. Het op ingang 3 toegevoerde ingangssignaal kan dan ongehinderd passeren. De uitgang van N6 dient verbonden te worden met de telingang van de frekwentiemeter. De positieve flank van het ingangssignaal heeft eveneens tot gevolg dat poort N7 wordt geblokkeerd door de Q-uitgang van FF1. Deze poort moet aan de schakellogika van de frekwentiemeter worden toegevoegd om beïnvloeding van de meting door de tijdbasis van de E. Misera Een frekwentiemeter is gemakkelijk uit te breiden met een meetmogelijkheid voor puls-, pauze- en periodemeting. Hiervoor is echter wel een kleine ingreep in de frekwentiemeter noodzakelijk. De uitbreidingsschakeling (zie schema) bestaat uit een vier-teller (FF1 + FF2) en drie NAND’s met drie ingangen. De resterende poorten worden gebruikt om het aantal meetmogelijkheden op te voeren. De schakeling is geschikt voor sinus- of andere niet-pulsvormige signalen (in- gang 1 ) en blokvormige (TTL-nivo, in- gang 2) signalen. De ingang kan gekozen worden met SI . Het te meten signaal wordt via N5 aan de klok-ingang van FF1 toegevoerd; de meting wordt gestart door de positieve flank van het ingangssignaal. De stand van schakelaar S2 bepaalt wat r I i i FF I 1 C 744 — elektuur juli/augustus 1975 waarde van Cl heeft een lagere knipper- frekwentie tot gevolg; een lagere waarde resulteert in een hogere frekwentie. Het te gebruiken lampje moet een 12 V- tipe zijn met een maksimum vermogen van 10 of 12 W. Omdat door het relatief 12V R2 R1 LM 395 10k Het IC LM 395 een kortsluitvaste ver- R3 mogenstransistor met zeer bizondere 150k eigenschappen waarover binnenkort fl L . meer zal worden gepubliceerd leent zich voor de meest uiteenlopende toe- passingen. Deze ‘supertransistor’ is hier gebruikt in een knipperlichtschakeling welke uitstekend kan dienen als alarm- knipperlicht in een auto. geringe vermogensverlies de warmte ontwikkeling van de LM 395 vrij klein Het RC-netwerk R4/C1 bepaalt de is, kan het IC met behulp van een gewo- knipperfrekwentie, die bij de gegeven ne ‘koebanger’ afdoende worden dimensio nering ongeveer 1 impuls per gekoeld. sekonde bedraagt. Verhoging van de Het IC LM 386 is een low-power LF- T versterker voor lage voedingsspanningen i en wordt geleverd in een plastic 8-pens DIL-behuizing. Figuur 1 toont het inwendig schema van het IC. Zonder aansluiting van eksterne kompo- nenten aan de pennen 1 en 8 levert het IC een 20-voudige spanningsversterking; mét eksterne komponenten kan de spanningsversterking worden opgevoerd tot ca. 200 maal. Bij de versterkerscha- keling van figuur 2 wordt met toevoeg- sel 3a een versterking van 200 maal en met toevoegsel 3b een versterking van ca. 50 maal verkregen. Door het netwerk 3c tussen de pennen 1 10/i en 5 aan te brengen wordt ongeveer 16V 5 dB ekstra versterking van de lage tonen verkregen. Het uitgangsvermogen bedraagt onge- veer 500 mW bij een luidsprekerimpe dantie van 16 ohm. Het IC leent zich door zijn lage ruststroom van ca. 3 mA 33n bizonder goed om te worden gebruikt in allerlei batterij-gevoede apparaten. 9239 3c elektuur juli/augustus 1975 — 745 4 De opgewekte frekwentie bedraagt on- geveer 1000 Hz, maar omdat het afge- geven signaal een blokgolf is met goede flanken, komen er frekwenties voor tot 1 MHz. Indien Cl wordt vergroot, wordt de fre- kwentie lager, verkleinen van C 1 geeft een hogere frekwentie. Hetzelfde geldt • * voor weerstand R1 . De amplitude van de blokspanning aan de uitgang is nagenoeg gelijk aan de voedingsspanning. De simmetrie van de blokgolf wordt enigszins beïnvloed door de voedingsspanning. 1,5 V < > + A. Oreston R1 R2 & SI o CN CN Met behulp van het IC TAA 131 en enkele andere komponenten kan op sim- pele wijze een blokgolfgeneratortje wor- den gebouwd dat zeer geschikt is om er bijv. een versterker mee door te fluiten. De schakeling werkt goed op een span- ning van 1,5 volt, maar ook lagere span- ningen (tot 1 volt) zijn voldoende om een betrouwbare werking te krijgen. Hierdoor is het mogelijk de hele scha- keling tesamen met de batterij (kwik- celletje!) in een klein huisje te bouwen. G O C2 l-o 2 A 4 100n o co co Cl 68 n r n 0 w# 1 I 9160 1 de klok-ingangen van het schuif register. Door het sluiten van S2 worden de flip- flops ‘gereset’. De Q-uitgangen worden dan ‘0’ en de Q-uitgangen ‘1’; alle LED’s zijn gedoofd en er brandt geen enkele lamp. Na openen van S2 wordt SI in stand 1 gezet. De ingang van het register krijgt dus een ‘1’. Wordt nu SI in stand 2 ge- zet, dan wordt door de positieve flank van de blokspanning de ingangsinforma- tie van de flipflops doorgegeven naar de uitgang. De Q-uitgang var^de eerste flip- flop wordt dus ‘1’ en de Q-uitgang ‘0’. De eerste LED (Dl ) geeft dan licht, zo- dat de eerste lamp brandt. Bij iedere volgende positieve flank van de blok- spanning wordt deze informatie één flip- flop verder geschoven. Met behulp van deze schakeling kan men vier (al of niet gekleurde) lampen snel na elkaar laten branden, zodat Topend-licht’-effekten worden verkre- gen. De schakeling bestaat uit een blokspan- ningsgenerator (Tl, IC 1 ), een schuifre- gister (IC2, IC3) en de lampen met hun besturing. Met PI is de frekwentie van de blokspanning regelbaar tussen ca. 0,1 Hz en ca. 10 Hz. De blokspanning wordt toegevoerd aan V 2 7413 G O CO co V 2 IC 2 ...V 2 IC3 =7474 © si 2 12 i 2 2 Q Q D Q D D Q O ' 2 IC2 'k IC2 'h IC3 y 2 IC3 o Clock Q Q Q R3 Clock Clock Clock 11 3 11 CN Clear Clear Clear Clear CN 1 13 1 13 R4 L R 10 2k2 3k3 rxv7 |d2T/7 H /7 JTTed ï I Reset Tri D5 S2 |D1 D4 ‘-7 I L. L_ L. L. J R5 R7 G G G G CM CM CN D6 CN CM CM CN CN Di C2 470n 500V Naar een idee van R. Kellenbach 9203 door T2 en T3. Op de kollektor van T3 verschijnt een door de zeer hoge verster- king blokvormig signaal dat geschikt is voor TTL-circuits. De fototransistor is gemaakt van een BC 107. De bovenzijde van de metalen behuizing van deze transistor moet voorzichtig worden afgevijld of gezaagd, zodat de basis direkt voor licht bereik- baar is. re zijde van een transformator. De waar- de van de weerstand moet zodanig worden gekozen dat de LED-stroom niet boven de 1 5 mA komt. De anti- parallel geschakelde diode Dl voorkomt dat hoge negatieve spanningen over de LED kunnen komen te staan. Het door de LED uitgestraalde licht heeft een stroom door Tl tot gevolg. Deze stroom wordt vervolgens versterkt J.M. Klaber Netsinchrone signalen kunnen op diver- se manieren worden opgewekt. Een vol- ledige isolatie van het lichtnet was tot voor kort niet eenvoudig te realiseren. Sinds de komst van de optische isolato- 5V ren is dit probleem opgelost. Deze op- + tische isolatoren zijn helaas moeilijk verkrijgbaar maar met konventionele komponenten kan een optische isolator uitstekend worden nagemaakt. Het schema toont een optische isolator die gebruik maakt van een LED en een fototransistor. De LED wordt via een weerstand ver- bonden met het lichtnet of de sekundai- elektuur juli/augustus 1975 748 Deze schakeling is geschikt voor vrijwel alle monolitische ICs met 7 -segment uitgangen, mits gebruik wordt gemaakt van common-anode display’s. Wanneer common-cathode display’s worden gebruikt, moet de schakeling van figuur 5 worden gebruikt. Dit is bij- voorbeeld het geval bij de autoklok met het IC E 1 109. De letters A, D, E en G komen in dit geval overeen met de kollektoren van Tl, T4, T5 en T7. Hier- bij moet er rekening mee worden gehou- den dat T5 en T7 de dubbele segment- stroom krijgen te verwerken. Dit kan resulteren in een sterk verlaagde helder- heid, door de hogere verzadigingspan- ning van de transistoren. Om dit te voorkomen kunnen twee darlingtons parallel geschakeld worden. Dit laatste is echter niet uitgetest. Samengesteld uit o.a. bijdragen van: H. Knote en B. Krone Reeds meermalen is het onderwerp 7-segmentverbetering ter sprake geko- men. Naast de reeds gegeven oplossingen bestaan echter nog meer mogelijkheden, waarvan hier in kort bestek enige voor- beelden. De werking kan gemakkelijk worden afgeleid m.b.v. de waarheidsta- bel. De meest toegepaste 7-segment dekoder is wel de 7447. Bij deze dekoder kan de segmentverbetering op verschillende manieren worden doorgevoerd. Een zeer betrouwbare oplossing toont figuur 1. Hierbij worden twee open- kollektor NAND-poorten gebruikt om segment a bij het cijfer 6 (CB) en seg- ment d bij het cijfer 9 (DA) te laten op- lichten. Hierbij wordt dus een recht- streeks gebruik gemaakt van de beschik- bare BCD-kode. De open-kollektor uit- gangen worden parallel geschakeld aan de open-kollektor uitgangen van de 7447. Iets eenvoudiger maar ook uitstekend geschikt is de oplossing van figuur 2. Hier wordt slechts een gedeelte van de BCD-kode gebruikt. In sommige geval- len, bijvoorbeeld bij het cijfer 3 is zowel de IC-uitgang als de transistor in gelei- ding. Daar het uiteindelijk resultaat het- zelfde is als bij de oplossing van figuur 1 is deze dubbele werking geen enkel bezwaar. De in figuur 3 gegeven oplossing is welis- waar minder elegant maar geeft een heel redelijk resultaat. Bij het oplichten van de ekstra segmenten staat diode Dl of D2 met het segment in serie. Dit heeft tot gevolg dat de segmentstroom iets la- ger wordt, dan normaal het geval is. Dit heeft bij een voldoend hoge segment- stroom echter nauwelijks invloed op de helderheid. Bij apparaten waar alleen gedekodeerde uitgangen beschikbaar zijn, zoals bij- voorbeeld de MOS-klok MM5314, moet een andere weg worden bewandeld. De segmenten a en d moeten in dat geval ingeschakeld worden met behulp van de andere segment-uitgangen. Figuur 4 toont hoe dit bij de MM5 3 1 4 kan wor- den verwezenlijkt. De punten A, D, E en G moeten worden verbonden met de kollektoren van de segment schakeltran- sistoren. N1,N2 =V2 N2 N 1 TUN 9103 2 1 0 1 1 0 0 0 1 1 o 2 0 0 1 1 0 0 0 1 3 1 0 0 0 1 0 4 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1111 7 0 1 1 0 0 0 0 0 8 1 0 0 0 110 0 1 0 0 Waarheidstabel voor 7-segmentweergave. Va 7400, 7401, Vö 7404, Y4 9103 4 9103 3 9103 5 cedure is daardoor beperkt tot één instelling. Bij de programmering is rekening gehou- den met de voor het Big-B en- wijsje noodzakelijke tijdsduur van de tonen; de eerste drie tonen worden normaal vraag ingezonden print vervaardigd van deze originele huisbel die het bekende Big-Ben-deuntje speelL ‘digibel’, werd een R. Janssen Het gaat hier om een soort program- meerbaar orgeltje waarbij — in plaats van een aparte oscillator voor elke Omwille van de talrijke positieve reak alle tonen van een grondfre- ties die wij ontvingen op de toon oorspron kelijk voor de ‘aktie voor aktie’-prijs kwentie worden afgeleid. De afstempro- elektuur juli/augustus 1975 747 \ *>* toon heeft weer een dubbele tijdsduur. De melodie klinkt daardoor zeer natuur- getrouw. Voor een uitgebreide beschrijving van af gespeeld, vervolgens de vierde toon (G) met dubbele tijdsduur. Hierna volgt een pauze waarna weer drie tonen normaal worden afgespeeld. De achtste en laatste deze schakeling moeten wij verwijzen naar elektuur mei 1974 of naar de door elektuur uitgegeven reuzenpocket ‘273 schakelingen’. +Ub=5V 1/2 7473 clear +Ub load ciear +Ub load 14 FF1 ji 1,5n 1,5n IC 6 IC 5 13 13 1 4 4 clockl borrow down 74193 borrow down 74193 / IC7 8 GNDÜ* GND C 2 Cl clear 1 A2 B2 ^ C2 D2 BI Cl Dl Al 1 2 15 I 11 I 6 N2 NI D3I D4 D5 D6 N4 N3 9 10 13 12 co CD R3 10 9 4 5 12 D7 N5 R6 R5 13 G ii G L D O R4 o LO LD Q 1 2 3456789 IC3 7442 Pi 2k2 P2 2k2 D8 16 + üb D2 Dl 8 IC 1 = 7400 IC 4 =7400 DUG N 1,2.67 N 3,4,5 Dl . . . D8 GND C A D 14* 13 12 15 9 12 8 11 1/2 7473 5 A C D 1 00^/6 V lOO/i/öV 5 +u clock2 |4 IC2 i 14 i b A BD 7490 6 FF2 clear2 30 C4WC 10 GND R 11 GND IC7 N6 2 6 3 7 Q2 1 2 4 5 SI (N CM R2 R 1 i V I • • v • • • • I » • » * «\\v > I 4 % % » > • • • • ' • • 4 • ■ • 0 I • • * * * ► I • • ► • v • il » » • • « * ► • % • • * FW*} • • • • • • • • • • - > • • • • • * * i • ' t \* • * • * • • • i * • * • • • # . ► » • • « i • • • • • • * » * i * • • • * i i ► ■ i i > ■ I * » • •90 9 • • # ft I I * • • » * I • * ’ * • • i i i « • • • • • # 0 I | I * I • t ft • • • • • • i 1 3Si > • • i • • * ft 90 90 • «••••«•ft • « • • 1 • • • • • • * • • • » * • « .vXv.V.V *.'.*.*. . . ft . •"*•••#• P ► * * P * I P 1 :.v. » p p » . * 4 • • » • • • # * p i 4 » * « 4 0 I 4 V P ♦ « • . • * V é r • • • • * • • * 4 - • • ft I • • • • • ft ft ft ft p P k p I « p 4 • • ft • ' I ► * % ft • • • • 77 p p p p p p p < « 4 4 • 9 * ' " « • • • • 9 P p I ■ « • « • . • ft P ft ► • • • 4 • • ft P • . ft P P » • • r 4 p * * » 4 • , • . 4 P 4 ► « P P * 4 .• » » 4 » « ié • é • • » p • « p » ► i • • i p • 9 4 ft P * » * ft P I ► • / ft • • • • 4 P • • * ♦ « ► • • 4 ft 4 ' P 4 •v.y.v.*.v • *.*.%%• • r Ti 4 • 4 • 9 • « » ft R6 0 * 4 • ft P P 4 % I • * I # « ft ft « *.V 4 4 '7 7 ».»77 p • •»•«» • • • • • • « • i • « • • * • ••••#•• • • - P ft 4 • ft 4 4 • ft ft ft 4 P k < • « - CR, • • 4 » > P O l \ ft ‘ 0 9 4 * ► * P I P • ft P O) P • ♦ P ft P - P 4 v » • P P • > P i ft P P ft & 4 4 P 9 P ♦ 4 I ft < P * 4 4 P • 4 p ♦ P ft P p k k I 4 • ► • 4 P 4V«V • • • 4 4 « ♦ » * ft P k elektuur juli/augustus 1975 748 het alarm in werking brengt. Een bewegend objekt veroorzaakt een Dopplerverschuiving en hiermede is het eveneens mogelijk, een alarminstallatie te ontwerpen, hetgeen beschreven zal worden in een van de komende num- mers van Elektuur. zender naar de ontvanger veroorzaakt. Via het relais kan dan bijvoorbeeld een lamp, een sirene of een taperekorder met een bandje waarop mitrailleurvuur staat, worden ingeschakeld. De set- en reset-schakelaars dienen te zijn opge- steld op een plaats waar men niet zelf < De zender bestaat uit een tweetraps oscillator die (met de Valvo transducer) een frekwentie opwekt van ca. 34 kHz. In de ontvanger wordt eenzelfde trans- ducer als mikrofoon voor het ultrasone bandje (ca. 32-45 kHz) toegepast. Het mikrofoonsignaal wordt versterkt, gede- % tekteerd en toegevoerd aan een flipflop, die via een versterkertrap een relais akti- 12V + G O LO i 56k 56k K L J KJ 1 00n veert. 34Ï In de hier afgeheelde vorm leent de BC547 BC547 schakeüng zich goed als inbraakalarm, r I r JJ ll k ILU waarbij de opstelling van de transducers I 3n3 b K G dusdanig dient te zijn, dat een zo groot 4 O m mogelijke gevoeligheid kan worden inge- steld en tevens dat een binnendringend VALVO 822229318281 individu een maksimale reflektie van de «J 12v set 1N4148 r» G 2k2 CN BC517 100n den. Als nu het toetskontakt wordt in- gedrukt, verbreekt kontakt TK en het signaal wordt dan via Rb doorgegeven aan de verzamelrail SA. Het punt UI wordt verbonden met het overeenkomstige punt uit figuur 2, ter- wijl aan punt U de voedingsspanning moet worden aangelegd. De voedings- spanning moet minstens zo hoog zijn als de hoogst voorkomende signaalamplitu- ui + PI Gewoonlijk worden met een orgeltoets meerdere kontakten bediend. Met be- hulp van enige elektronika is het echter mogelijk om enkelvoudige toetsschake- laars te gebruiken. In figuur 1 is de principiële schakeling gegeven. TK is het toetskontakt dat wordt verbroken als de toets wordt inge- drukt. In figuur 3 is een voorbeeld van een drievoudig toetskontakt getekend. De weerstanden Rb bepalen hierbij de onderlinge sterkteverhouding van de signalen en moeten eksperimenteel Ik DIOOOu 0 de. R 1 en R2 geven de verzamelrail een voorspanning waardoor inschakelklik- ken worden voorkomen. Voor R1 en R2 kunnen hoogohmige weerstanden wor- den gebruikt omdat de elektronische schakelaar in gesloten toestand de ver- zamelrail niet belast. Met PI wordt de inschakelklik op minimum afgeregeld. I i I i IL'IS Li* • l worden bepaald. De elektronische schakelaar werkt als volgt: De emitter van de TUN is met de uitgang van de toongenerator verbon- u U + ugustus 1975 elektuur iu mti B. Selhorst Omdat dit ontwerp vrij hoge ogen gooide in de prijsvraag ‘aktie voor R4 4k7 aktie’ (winnaar vijfde prijs!) werd van deze goede en relatief goedkope kapaci- teitsmeter een print vervaardigd. Met behulp van dit meetinstrument kunnen kondensatoren van 0 tot 1 5 juF worden gemeten. Het kleinste bereik loopt van 0 tot 5 pF. De bereiken kun- nen met behulp van S2 en S3 drie maal vergroot worden; met S4 nog eens tien maal. In de schakeling zijn IC’s toege- past die onafhankelijk werken van de voedingsspanning en die temperatuur- gekompenseerd zijn. Voor een wat uitgebreidere beschrijving van deze kapaciteitsmeter verwijzen wij naar Elektuur mei 1974 en naar het door Elektuur uitgegeven reuzenpocket ‘273 schakelingen’. kwentiebepalende komponenten Rl, PI en Cl is in het schema aangegeven. Weerstand R2 verhoogt de gevoeligheid van de schakeling, terwijl C4 voor een ietwat vertraagd aanspreken en afvallen zorgdraagt; voor C4 kan het beste een tantaaltipe gebruikt worden. De afregeling van de oscillator op het 57 kHz-signaal geschiedt met behulp van instelpotmeter PI ; indien na korrekte afregeling aan de ingang van de dekoder een 57 kHz-signaal verschijnt, dan gaat de LED branden. De voorschakelweer- stand voor de LED (R4) is, afhankelijk van het tipe LED en de gebruikte voe- dingsspanning, als volgt te berekenen: Ub-2 ILED Bij Ub = 12 V en IlED = 20 mA vindt men voor R4 een waarde van 500 ohm; gekozen wordt dan R4 = 470 ohm. Het is aan te bevelen om de dekoder rechtsstreeks in de autoradio te bouwen. Het in de detektoruitgang aanwezige de- emphasisnetwerk dient uit de ontvanger te worden verwijderd, daar dit een be- lemmering vormt voor het 57 kHz- signaal. De versterking van de hoge tonen die ontstaat door het verwijderen van het deëmphasisnetwerk kan eenvou- dig in de LF-versterker van de autoradio worden gekompenseerd. H. Emmerl R4 Voor diegenen die op zaken- of vakan- tiereizen regelmatig in West-Duitsland vertoeven is het interessant om te weten dat een aantal duitse FM-omroep- stations van tijd tot tijd zeer nuttige verkeersinformatie doorgeven. Daar de betreffende zenders in het uitgezonden spektrum kontinu een piloottoon met een frekwentie van ca. 57 kHz meezen- den, kan met behulp van een simpele dekoder de autoradio worden voorzien + 9...15V LED R3 R4 6 5 van een indikator die aangeeft dat men heeft afgestemd op een zender die regel- matig verkeersboodschappen doorgeeft. Stereo-fans zullen waarschijnlijk in het schema het enigszins ‘misbruikt’ stereo- dekoder-IC MC 13 10P (SN76 1 1 5) her- kennen. Daar namelijk in dit geval de C6 12 C2 76115 (l 31 0 p) 10n 3 LF C5 2 100n 100p 9 14 C3 Cl 1 50 P I00n Rl aanwezigheid van een 57 kHz-signaal in j * zie tekst moet worden aangegeven, dient de I i - oorspronkelijk voor stereo-dekodering ÏL Li-ll I geschikte - frekwentie van de PLL-oscil 2[j2 lator dienovereenkomstig te worden r wijzigd. De dimensionering van de fre- 750 elektuur juli/augustus 1975 Met het IC TCA 940E van SGS, een monolithisch versterker-IC in een plas- tic 12-pens quad-in-line behuizing, kan zeer eenvoudig een zeer goede audio- versterker van gemiddeld vermogen wor- den gekonstrueerd. Het IC bezit een zeer lage harmonische- en cross-over-vervorming en is voorzien van een effektieve kortsluitbeveiliging. Het hier afgebeelde versterkerontwerp geeft bij een voedingsspanning van 20 V een vermogen van 6,5 W af aan een 8 £2- luidspreker; bij 18 V is het vermogen 5.4 W. Het frekwentiebereik loopt (binnen 3 dB) van 40 Hz tot 20 kHz, terwijl de vervorming slechts 0,2% bedraagt bij uitgangsvermogens tussen 50 mW en 3.5 W. De ingangsgevoeligheid bedraagt 1 10 mV; de ingangsimpedantie is ca. 100 k. 500 fj 100n 16V 100 ij 3V 330 ft I ca. 35 ijl, dan moet voor elk van de beide lippen ongeveer 5 cm 2 koperfolie beschikbaar zijn. Een van beide koel- lippen dient altijd met de massa van de versterker te worden verbonden. Het IC kan worden gekoeld door de twee uitstekende lippen te verbinden met een geschikt koellichaam, of door deze lippen op de koperfolie van de print te solderen. Als de print voorzien is van een koperlaag met een dikte van de gebruikelijke manier, zij reageren op de grootte van de ingangsstromen en niet op de ingangsspanningen. De ingang is het best te beschouwen als de basis van een transistor in geaarde emitter- schakeling. De ingangsspanning ligt dan ook altijd rond 0,6 volt. R 1 is op de referentiespanning aangeslo- ten en daarom loopt er door R1 een konstante stroom. De opamp zal dus proberen zijn uitgang zo te regelen dat ook naar de inverterende ingang dezelfde stroom vloeit. De stroom door de temperatuurvoeler Dl blijft dus kon- stant. Dit is noodzakelijk omdat iedere diode nog wel enige inwendige weer- stand heeft, en een variabele stroom zou hierom ook een variabele spanning ver- oorzaken, die dan foutief zou worden geïnterpreteerd als temperatuursveran- dering. De uitgangsspanning op punt 4 is dus gelijk aan de ingangsspanning van het IC + de spanning over de diode (deze laatste varieert met de temperatuur). C3 onderdrukt oscillaties. Pin 1 van IC2B is op de konstante re- ferentiespanning aangesloten en de op- amp krijgt dus een konstante stroom op ingang 1. De inverterende ingang is op de - met de temperatuur - variërende uitgangsspanning van IC2A aangesloten. IC2B versterkt het verschil tussen de ingangsstromen dusdanig, dat de variatie aan de uitgang (punt 5) groot genoeg is om een voltmeter met een bereik van 5 tot 10 volt uit te sturen. Het is ook mo- gelijk hiervoor een aparte draaispoelme- ter te nemen. In dat geval moet met behulp van de wet van Ohm de voor- schakelweerstand worden berekend. Bij gebruik van een 100 juA instrument met een inwendige weerstand van 1 200 ^2 wordt R5 + P3 dan bij een spanning van 6 volt voor volle uitslag: Bij het meten van temperaturen is de keuze van de temperatuuropnemer zeer belangrijk, omdat de eigenschappen van een temperatuurmeter hoofdzakelijk door karakteristieken van de tempera- tuurvoeler worden bepaald. Bij deze schakeling is gekozen voor een Si-diode als opnemer. De spanning over een siliciumdiode neemt met ongeveer twee millivolt per graad celcius af en door de spanning 6 V 100 juA R s +P 3 =60k - lk2 = 58k8. De ijking gaat als volgt: Eerst wordt het nulpunt ingesteld met PI door de tem- peratuurvoeler te isoleren en in een bakje met smeltend ijs te dompelen. Vervolgens wordt met P2 de uitslag van het instrument op volle schaal gebracht. De diode kan hiertoe in een warme vloeistof worden gedompeld waarvan de temperatuur bekend is (b.v. kokend wa- ter of water van 50°; de temperatuur moet dan met behulp van een goede termometer worden bepaald). 60 k. Rtotaal I i r.i 1 1 over de diode te meten is het dus moge- lijk de temperatuur van de diode te be- palen. Voordelen van een diode als tem- peratuuropnemer zijn de grote lineari- teit en de kleine tijdkonstante. Boven- dien is een diode bruikbaar over een groot temperatuurgebied, tot ongeveer 200°C toe. Omdat de diodespanning met grote pre- cisie moet worden gemeten, is er op de eerste plaats een stabiele referentiebron nodig. Deze bevindt zich in de span- ningsstabilisator 723. Hoewel de absolu- te waarde van deze zener van IC tot IC BC547B R9 15V( + 6 f28 Vout *C 723 DIL IC1 1N4148 Inv. Non varieert, is de temperatuurkoëfficiënt zeer klein (meestal 0,003 %/°C). Verder C3 R 4 R6 |Jjj7oOn Lj 470p is met de 723 een gewone voeding voor 'C2A R 1 39k klein vermogen opgebouwd die de voe- dingsspanning van 1 2 volt voor de rest R5 van de schakeling verzorgt. Het tweede IC, de 3900, bevat 4 ver- sterkers waarvan er maar twee worden gebruikt. Deze opamps werken niet op 9185 elektuur juli/augustus 1975 — 751 meerkanaalsinstallaties (stereo-, kwadro- of andere-fonie) is per kanaal een volgens figuur 2 geschakeld IC nodig. Voor de sensor-bediening vormt het IC tipe SAS 560 een eenvoudige en pro- bleemloze oplossing (figuur 3). Dit IC bevat vier flipflops met sensor-geakti- veerde set-ingangen (SI ... S4). De uit- gangen van de flipflops schakelen +15 V naar de aansluitingen 15, 13, 11 of 9. Via de stuurspanningsuitgangen A . . . D komt deze spanning dan aan de stuuringang van het schakel-IC 4016. De sensors SI . . . S4 behoren ieder bij één van de LF-ingangen 1 ... 4. Wordt bijvoorbeeld sensor SI geaktiveerd, dan schakelt de 4016 LF-ingang 1 door en tegelijkertijd geeft LED LI het gekozen kanaal aan. Een gemeenschappelijke reset-leiding in de SAS 560 zorgt er voor dat alle andere flipflops worden terugge- zet. Er moet voor gezorgd worden dat de spanning op punt 7 van de SAS 560 altijd altijd hoger is dan die op punt 8 tijdens het in- en uitschakelen! i 9244 1 sen de ingang en de uitgang van de schakelaar. Dit maakt het schakelen van wisselspanningen mogelijk en daarmee het gebruik als ingangkiesschakélaar in een versterkerinstallatie. Tabel I geeft de belangrijkste technische gegevens van het IC. De kanalen worden onafhankelijk van elkaar gestuurd via vier stuur-ingangen. De stuurspanningen komen direkt op de gates van de N-FET’s, voor de gates van de P-FET’s moeten de stuurspanningen eerst wor- den geïnverteerd. Daarom bevat het IC ook nog vier inverters. De praktische toepassing als ingangskies- schakelaar toont figuur 2. De afzonder- lijke schakelaar-elementen zijn door schakelaarsimbolen aangegeven. De lei- dingen 1 ... 4 zijn de LF-ingangen. Aan de met elkaar verbonden schake- laaruitgangen staat het doorgeschakelde signaal ter beschikking. De er op aan te sluiten versterker moet een ingangsimpe- dantie van minstens 10 k£2 hebben. Bij Geïntegreerde elektronische schakelaars zijn reeds langere tijd verkrijgbaar, maar ze beginnen uit een oogpunt van prijs pas de laatste tijd interessant te worden voor LF-toepassingen. De voordelen van elektronische LF-schakelaars liggen voor de hand: a. geen slijtage, b. gedefiniëerde, van veroudering onaf- hankelijke, overgangsweerstand, c. geen schakelgeluiden, d. afstandbediening, digitale sturing of sensorbesturing zijn gemakkelijk mogelijk. In figuur 1 is het inwendige schema ge- geven van het tipe CD 4016. De schake- ling bevat vier zogenaamde ‘bilaterale schakelaars’. Elke schakelaar bestaat uit een P-kanaal- en een N-kanaal-MOSFET, waarvan de drain-source-kanalen anti- parallel zijn geschakeld. Bij ingeschakelde’ FET’s bestaat, zowel voor positieve als voor negatieve span- ningen, een laag-ohmige verbinding tus- ook * ■ < É-»I* ■ * CD 4016. Maks, ingangsspanning 'IN'-weerstand 'UIT'-weerstand Vervorming, bij = 1 kHz, U b = 5V, R l_ = 10 k£2 Maks. overdracht- frekwentie U = 15 V ss 300 1011 - 1012 £2 f <0,5% fpnaks. - 10 MHz SAS 560 13 12 15 16 14 10 A C D CJ Dl D2 D3 2 D4 / SI S3 S4 y S 2 9244 2 9244 3 50 k£2. De spanningsver sterking is met PI instelbaar tussen ca. 4 en 75 maal. De ingangsgevoeligheid bedraagt bij deze uitersten resp. 140 en 3 mV voor maksi- male uitsturing. 1,5V + R5 R 1 o CV o o C2 47^ PI 3V Ik Deze miniatuur-verst erker kan worden toegepast als inbouwversterker in kleine behuizingen, zoals bij modelbouw, mi krofoons enz. De schakeling kan vanwe- 1/j5 3V ge het lage stroomverbruik en de lage werkspanning gevoed worden uit een 1,5 V penlight-batterij. De ingangsimpedantie bedraagt ongeveer Het werkpunt van een MOS-versterker 6 Ub (U A ) ligt in het geleidende 5 2 gebied van de komplementaire FET’s. 4 De versterkertrap neemt daardoor een ruststroom op, waarvan de grootte af- 3 hankelijk is van de voedingsspanning. Figuur 1 toont de relatie tussen stroom- 2 opname en voedingsspanning van een inverter tipe 4007. Bij 15 V is de stroomopname 7,3 mA, bij 4 V daaren- tegen slechts 40-80 jjlA. Door het aanbrengen van een weerstand R v in de voedingsleiding (zie figuur 2) r kan ook bij hogere voedingsspanningen 1 1 een zeer kleine stroomopname worden bereikt. Daarbij treedt een stabilisering t r van de spanning Ub' aan de inverter op. ui Het werkpunt is gegeven door het snij- punt van de belastingslijn R v met de De iR/Ub-karakteristieken voor drie iR/Ub-karakteristiek. verschillende voorschakelweerstanden In figuur 1 is de belastingslijn voor zijn in figuur 3 gegeven. Bij R v 100 k CD R 10 kf2 bij een voedingsspanning bedraagt de stroomopname al naar de CN V CD van 15 V getekend. Hieruit volgt het voedingsspanning nog slechts werkpunt: Ub' 7,3 V ; Ir 0,77 mA. 10 . . . 100 /iA. biedt de mogelijkheid om de nu beschik- bare 70 mV per kanaal te vergroten tot maksimaal 250 mV. De konsekwentie van deze amplitudevergroting is dat de schakelsnelheid van de schakeling wordt verkleind. Ten alle tijde dient te worden voorkomen dat Tl in verzadiging komt omdat dit de schakeltijd ën de weergave van de signalen zeer nadelig beïnvloedt. Wanneer digitale signalen van zeer hoge frekwentie worden vergeleken, moet de oscillatiefrekwentie worden verlaagd door Cl te vergroten tot 10 n of 100 n. De signalen worden dan niet meer ‘in stukjes gehakt’ maar sekwentieel op de skoopbuis geschreven. Ten einde een juiste fazerelatie te behouden moet één van de signalen als eksterne triggerbron voor de oscilloskoop worden gebruikt. de positie van de elektronenstraal op de skoopbuis. Zonder ingangssignaal op de vier ingangen worden vier horizontale lijnen op het beeld geschreven. De hoogte van elke lijn wordt bepaald door de spanning over R7. De spanning over R7 is afhankelijk van de d.m.v. R2 t/m R6 ingestelde bronstroom. Bij de gegeven komponentenwaarden is de uitgangsgeüjkspanning ongeveer 4,6 V. De logische signalen hebben een amplitude van ongeveer 50 mV. Bij sommige oscilloskopen zal het bereik van de vertikale positie regelaar onvol- doende zijn om alle signalen binnen het beeldkader te plaatsen. In dat geval kan de weerstand R7 worden vervangen door een instelpotentiometer van maksi- maal 470 f2. Deze instelpotentiometer W. Heinrich Deze vierkanaalsschakelaar vormt een uitstekend hulpmiddel bij het vergelij- ken van digitale signalen. In de gegeven uitvoering is de schakelaar bedoeld als chopper. Door een kleine toevoeging is het aparaat ook geschikt voor ‘alternate’-gebruik. De chopper-frekwentie wordt opgewekt r ^ r . i Li LI! L k. -A rKjHLT'Ti ,Ti im H T : r I I + )5V r : r K R8 . R7 = y 2 7413 N2 ... N4 = 7410 N5 ... N6 = 7420 FF1 ... FF2 = 7474 NI 1 L C> door een als oscillator geschakelde Schmitt-trigger (NI). De oscillatie- frekwentie bedraagt bij de gegeven kom- ponentenwaarden ongeveer 2,5 MHz. Dit houdt in, dat de chopper-frekwentie op ongeveer 600 kHz komt te liggen, omdat we hier te maken hebben met een vierkanaals apparaat. Het oscillatorsignaal wordt toegevoerd aan een vierdeler (FF1 en FF2), waar- van de kanaalkeuze-signalen worden afgeleid. Met deze signalen worden de poorten N2, N3, N4 en N6 sekwentieel ingeschakeld. Het signaal van de inge- schakelde poort wordt via N5 toege- voerd aan de emitter van Tl. Deze als stroombron geschakelde transistor bepaalt met behulp van de uitgangstoe- stand van de vierteller en het signaalnivo 2 Tl 03 R5 BC 107 N 5 1 k 5 DUS 4 C> D4 DUS R4 Ik D5 FF2 DUS 07 R3 Clock Ik D6 R1 DUS 33012 DUS Dl R2 Clock Ik NI DUS FF1 12 R6 Cl In 9163 elektuur juli/augustus 1975 753 // R6 680 n Dl 12V 4- R4 R5 LI O O 2mH In Elektuur december 1971 werd uitge- breid de eerste van een nieuwe generatie stereodekoders besproken. Bedoelde schakeling was namelijk opgebouwd rond het IC CA 3090 Q, de eerste ge- integreerde PLL stereodekoder. Deze dekoder, die zich tot op heden steeds in een levendige belangstelling mocht verheugen, is echter enige tijd geleden door de fabrikant (RCA) op nieuw bekeken, hetgeen heeft geleid tot de introduktie van een verbeterde versie: de CA 3090 AQ. De belangrijkste verbe- tering van het nieuwe IC ten opzichte van het oude is dat de vervorming ver- oorzaakt door tweede-harmonische produkten omlaag is gebracht van 0,35% naar 0,2%. De overige eigenschappen van de oude en de nieuwe uitvoering zijn nagenoeg identiek. CIO I — O* 15 L CA 3090 AQ i/i iov C11 h-o* 1 4 10 R R1 1 M G 2 3 4 5 7 13 1 10V o C7 co 39n C4 C9 C8 C6 220n R2U C3 C2 Cl C5 o r- 4n7 4n7 3n9 220n 470n 10V 10V 0 0 9126 1 12V <5> I 6 mono stereo \ CA 3090 AQ CA 3090 AQ CN 6 3 4 5 I I V c R3 I I rr I I > 1,6 V: stereo < 0,9 V: mono R 2 C6 co co f\ 9126 2b moeten geschieden, kan men het beste als volgt te werk gaan: 1) Men sluit de stereodekoder op de normale manier aan op de LF-uitgang van de FM-ontvanger. N.B. Een eventueel aan de uitgang aanwezig deëmphasisnetwerk dient uiteraard te worden verwijderd! 2) De ferrietkern van LI wordt zover mogelijk uitgedraaid. 3) Men vergewist zich ervan (door kon- trole m.b.v. een tweede ontvanger) dat de tuner is afgestemd op een stereo-programma. 4) De kern van LI wordt nu ingedraaid tot de LED (Dl) gaat branden en ver- volgens zover ingedraaid dat de LED weer dooft; tussen deze uitersten ligt de ideale instelling voor de spoelkern. Degenen die in het gelukkige bezit zijn van een goede frekwentiemeter kunnen natuurlijk LI zó afregelen dat de kring eksakt op een frekwentie van 76 kHz staat. guur 3) kunnen beide schakelwijzen van de pennen 3 en 4 worden doorgevoerd. Enerzijds kunnen m.b.v. twee draad- brugjes (gestippeld aangegeven) de pen- nen in kwestie aan massa worden gelegd, terwijl anderzijds weerstand R3 kan worden aangebracht (nu dus geen draad- brugjes) en aan punt V c een regelspan- ning kan worden toegevoerd voor de stereo/mono-o inschakeling. Vanwege de eenvoud van de schakeling en de duidelijke printopdruk, zal de bouw van de dekoder verder nauwelijks aanleiding kunnen geven tot problemen. Spoel LI is een tipe met een zelfinduk- tie van 2 mH dat normaal in de handel verkrijgbaar is. Eventueel kan de spoel zelf worden vervaardigd door ca. 350 windingen 0,1 mm emailledraad te wikkelen op een 4 mm Kaschke spoel- lichaampje met ferrietkern. Daar de afregeling in de meeste gevallen zonder de hulp van specialistische (en uitermate kostbare!) meetapparatuur zal In het schema van figuur 1 is de kom- plete stereo-dekoder geschetst, terwijl de figuren 2a en 2b twee verschillende mogelijkheden geven voor de schakel- wijze van de pennen 3 en 4. De versie van figuur 2a (pen 3 en 4 aan massa) vormt de normale uitvoering, terwijl de opzet van figuur 2b een stereo/mono- omschakeling mogelijk maakt met be- hulp van een regelspanning; als aan pen 4 een spanning wordt toegevoerd groter dan 1,6 V, schakelt de dekoder naar stereo; blijft deze spanning onder 0,9 V dan wordt een mono uitgangssig- naal verkregen. Men kan deze stereo/mono-o inschake- ling automatisch laten verlopen m.b.v. een referentiespanning die ergens vanuit de ontvanger wordt betrokken, terwijl het ook mogelijk is een handbediende omschakeling te realiseren door bijvoor- beeld de in figuur 2b gestippelde span- ningsdeler toe te passen. In de print van de stereodekoder (fi- // » « « m » v.v.o:-v « • é • :-v.‘ • / % « • -V. * * • « ♦ « rm • * - « ► « * % « ♦ * . v • - * » « • ' « ♦ # * « • « é C9 • • t « * ■0 1 • • ff * ff » ♦ » ff * 4 ■ ♦ ff * ff ' • • ff 4 • » ff * • « ff\ ff « • * . ff • ff - ff ff ff * ff * ff • • » » ff ff w » • • * • ff : v * • » • » » • - » » - ♦ • • » * * » * • » • • » • • ft •V. ff • »*ff\V * ► * 4 » * ft « • » * < » * • I 4 ♦ • * • ff • ♦ ff • ff « ff » V, » • ff « • 0 » ff » • # 4 ff « • • ♦ « ♦ » ff « • ff ff • • • • ff 4 m • • • » • - » • • * - • • 4 •• ' « ff 4 • % ■ • • ff • V. ff V- ' * * ff 4 , ■ - • ff‘ • • • • • ff ♦ ff * • 0 * • - • 0 • • - 0 ff - * 4 ff 4 ► • ff 4 ff - • ♦ ff 4 * - ■ I ff * 1 0 • * ff • % •V • • • • • * • • R5 • • ► « • ■ • ff - - • • 0 • - ff ■ * • • • • • • ■ • ■ ff • « • ft - * » 4 ff « ff ♦ ff * • % ♦ ff > % ♦ • • • • % » * ♦ - « ■ 4 ffV « ff » ff ’ » ♦ ff ff 4 » • • * • ff * » • ff * ff • 0 • - 4 • R 1 • 4 ff * \ ff ■ • * - ff f • • * ft ♦ 4 ff €2 ♦ ff • ■ ' ' » 4 ff mïwM-. - m - » r « ff ♦ ff • V. - ff - 4 # ♦ ff - •V. ♦ ♦ ff % ff .V. W : - dm , ,V t r v.v y.' yy < » » ff . * ’ \\ V.* - ffVff ♦ ff - .’ T • • ff 4 * * V*\ •// ff ♦ . • ff 4 • ft /ff', m, f i * m a ff a ff ff ff » ♦ • a ♦ ff I ♦ w > ft ♦ i ff » ♦ ft ► t I ♦ ft * ♦ ♦ ! ♦ ♦ < ft ft * ff ♦ m m r i '3 elektuur juli/augustus 1975 gangslijn is toegevoegd ter verhoging van de stabiliteit bij kapacitieve^belastingen. Teneinde de ruisbijdrage van de schake- ling zo gering mogelijk te houden, is voor Tl met opzet een silicium PNP- transistor toegepast. Men dient zich overigens te houden aan de opgegeven transistortipen en vooral geen TUPs en TUNs te gebruiken. De frekwentiekarakteristiek van de voorversterk er is recht van 20 Hz tot ca. 25 kHz (binnen 1 dB). V. Larik Een DC-gekoppeld drie-transistor- versterkertrapje dat uitmunt door een zeer hoge versterkingsfaktor (ca. lOOOx) en een relatief laag vervormingspercenta- ge (0,4% bij 1 kHz) kan op veel plaatsen + 12V 1 O QQli V T3 I I BC i L'TTTh i Tl 157B OCH 220k KOI 4 7 £2 BC549C 560n r . 220 ju BC • II' 12V 559C L d worden toegepast. De forse tegenkoppehng, die tevens de basisinstelling van Tl verzorgt, geeft de versterker een hoge stabiliteit. De ingangsimpedantie is ca. 220 k; de uit- gangsimpedantie bedraagt ongeveer 1 kE2. De weerstand van 47 £2 in de uit- cj O CN Tt + 12V ZT'J 1 V. Larik o 00 fJ V BC T 1 157B Hetgeen vermeld is bij de beschrijving van de 1 000x-versterker gaat natuurlijk ook op voor deze iets gewijzigde versie, die een versterking van ca. 300 maal geeft. Door de wat lagere versterking is ook de vervorming van deze voorverster- ker ietwat geringer, nl. 0,3%. Om de goede eigenschappen van de schakeling kwa vervorming en ruisbijdrage geen ge- weld aan te doen, moeten ook bij deze versterker kwaliteitstransistoren worden gebruikt. In- en uitgangsimpedantie bedragen evenals bij de 1 000x-versterker respek- tievelijk 220 k en 1 k. C>CH K)> 220k 4712 BC549C 560n 220 IJ BC 12V G 559C o CM 00 G C_. o O O o CN O CN CN 100/Li 10V o 10V fel lQ r A 'J I U '• I A L L De transistor moet een kollektor/emit- ter-sperspanning hebben, die ca. 20 V hoger is dan de topwaarde van de wissel- spanning (UcEO = V 2 • u e ff + 20 volt). Voor de berekening van de basisweer- stand Rg geldt: i I in k. A 1 1 1 Lüi 7 r 1 I K J r r Tl. K L ► 1 ! I ÜJU I L ! k Transistoren worden dikwijls als gelijk- spanningsschakelaar gebruikt, terwijl thyristoren resp. triacs in de regel als wisselspanningsschakelaar worden toege- past. Wat ongewoon is echter het ge- bruik van een transistor als wisselspan- ningsschakelaar. De schakeltransistor T en de belastings- weerstand Rl zijn door de gelijkrichter- brug van elkaar gescheiden. De gelijk- richter voedt de transistor steeds met een spanning van de juiste polariteit. Zolang de stuurspanning aan de ingang A gelijk aan nul is, spert de transistor en kan er geen stroom lopen door weer- stand Rl. Eerst bij een aangelegde stuurspanning gaat de transistor gelei- den en gaat er door de belastingsweer- stand Rl een wisselstroom lopen. Voor de dimensionering geldt het vol- gende: U s t • a • Rl A Rb Ji • u eff • s I I I L L In deze vergelijking is: U s t de stuurge- lijkspanning aan de ingang A; a de minimale stroomversterkingsfaktor van de schakeltransistor; u e ff de effektieve waarde van de aangelegde wisselspan- ning en s de oversturingsfaktor. Deze faktor geeft de verhouding aan tussen de basisstroom in overstuurde toestand en de basisstroom bij de over- sturingsgrens. Voor de berekening is de faktor 2 voldoende. elektuur juli/augustus 1975 Cl + Ik R 1 14./.24V 100 fl R2 R3 co 25V o LD CM A. Dreston (N C2 1 R6 L-R 47k A C3 Tl 2^2 o 25V L Met een stereo basisbreedteregelaar is het mogelijk van een stereo signaal een pseudo-kwadro signaal te maken. Op deze wijze kan de weergave in de huiskamer veel ruimtelijker aandoen. De werking is als volgt : Aan de schakeling wordt een stereo- signaal toegevoerd. Dit kan het beste worden afgenomen van een punt achter de voor- en regelversterker van de bestaande installatie, dus bijvoorbeeld van de bandrekorderuitgang of van de uitgang voor de koptelefoon. Via de ingangskondensator (C3 resp. Cl 2) komt het signaal op de basis van Tl. Tl versterkt niet, maar draait het signaal 180° (op zijn kollektor) of draait het signaal 0° (op zijn emitter). Op de emitter van Tl staat dus het signaal R en op de kollektor van T2 100n R7 68k 7 C6 G o 100^ r" CN 25V R12 C7 O CD xt CV 22^ rr 16V 0 0 R 1 4 R 13 r-» r^ C8 O CD OM 16 V R 17 G o r-'- C11 CN D c: R 18 100/i 68k 25V Cl 2 o R C 13 100n R 19 R-L 47k A 2^2 R21 R20 CD 25V o o LD CN LD CN 14...24V C 14 R22 + Ik r i 9210 i ^00^ 25V best als volgt gebeuren: Met een mono- signaal op de ingang worden PI en P2 verdraaid totdat er (bijna) geen signaal meer aan de uitgang van de schakeling verschijnt. Op de punten D en C kan een enkelpoli- ge schakelaar worden toegevoegd waar- door bij open kontakt de signalen niet meer worden gemengd. Op deze wijze kan men dus omschakelen tussen pseudo-kwadro en stereo. tweede stereo-eindversterker worden aangestuurd. Deze versterker kan een kleiner vermo- gen afgeven dan de versterker die de L- en R-signalen weergeeft, omdat de kwadro-adapter alleen frekwenties boven 100 Hz doorlaat. Dit laatste is mogelijk omdat het menselijke oor alleen voor hogere frekwenties richting- gevoelig is. De afregeling van de schakeling kan het staat het signaal -L. Met behulp van de mengweerstanden R7 en R19 + P2 wor- den deze twee signalen bij elkaar opge- teld, zodat op punt A het signaal R— L verschijnt. Hetzelfde geldt voor punt B; hier ontstaat het signaal L— R. T3 resp. T4 versterken de twee ‘nieuwe’ signalen met een faktor die instelbaar is door middel van P3 en P4 tussen 2 en 20 maal. Met de uitgangssignalen kan direkt een LLLÜ i j < > m J L * 1 I M Pi I 1 1 1 B. Nickel * H A 4p7 C3 25V Het merendeel van de moderne TV- ontvangers is voorzien van een transfor- matorloze LF-eindtrap; een koptele- foon-, versterker- of bandrekorderuit- gang schittert echter vaak door afwezigheid. Met behulp van een optische isolator (LED + fototransistor) kan een dergelijke uitgang eenvoudig en zonder risiko’s worden gerealiseerd. Via een voorschakelweerstand (Rl/Pl) wordt een optocoupler MCT26 (fabr. Monsanto) vóór de uitgangselko van de LF-eindtrap aangesloten. Het uitgangs- 4n7 kant van de uitgangselko van de TV. Om de kollektor van de transistor op de halve voedingsspanning in te stellen, moet de stroom door de LED ca. 16 mA bedragen. De somwaarde van R1 en PI kan berekend worden door de spanning op de uitgangselko te delen door 16 mA. Daarbij moet PI ca. 2/3 deel van de somwaarde bedragen om de instelling eventueel te kunnen korrigeren. 1 R2 * 220k i j L MCT26 0 9127 signaal van de MCT26 (instelbaar met kollektorweerstand P2) doet dienst als besturing voor een bandrekorder, versterker enz. De waarden van R1 en PI zijn afhanke- lijk van de DC-spanning op de positieve 1 r i i LLLLi 1,5V N L + i i ïll tl I R2 emitterspanning van de emittervolger (ca. 0,5 V) zodat de uitsturing kleiner is dan 1 V C2 1 R1 K) 100k De hier afgebeelde versterker verkrijgt een DC instelling door middel van de basis-kollektorweerstand van 100 k. Aangezien de basisstroom zeer klein is kan de spanningsval over R1 worden verwaarloosd en zal de kollektorspan- ning ca. 1 V bedragen. De kollektorspan- ning kan niet lager worden dan de A De versterking hangt af van 1^5 PP- 3V Tl R de ingangsimpedantie: A v R BC517 1 + Ri i 10 ^|dS 3V waarin Rj de bronimpedantie voorstelt. De maksimale versterking bedraagt dus ca. 1 0 maal. 0 0 9241 756 — elektuur juli/augustus 1975 Ook in de muziekwereld begint de elektronika vaste voet aan de grond te krijgen, zoals mag blijken uit de intro- duktie van twee ‘drumstel-ICV door SGS-Ates. Het eenvoudigste IC is de M 252. Dit IC kan in verschillende uitvoeringen gele- verd worden. Naast een IC met stan- daardprogrammering zijn ook IC’s met ritmepatronen volgens opgave van de klient leverbaar. De M 252 BI AA of Dl AA heeft vijf- tien standaardritmes en aansluitmoge- 1 ■ v.v * <:sss •SS' 4 'SS.’ 'SS' t * * • « * * .• • ' * ► i • 4 * ' AüiiMl > •4 \ 'smS- SS? v 4 V * * 4 I ► 4 4. * * 1 t 4 4 * 9 4 f 1 » » % ♦ • « vS* «. » ‘j :**- v i « • % » • » • ! . * 4 4 4 4 ê 4 • * » • X3 « « I. I V» ► • • * * ► .v 4 * La'sIm' 4 4 1 ,1 & » • * I » » » » • 4 1 • 1 V» % > * * L r • t I O 1 4 4 V •. « » I •y. » » f .i ♦ » V 4 « \« 4 4 4 « I 4f 1 ► « * » » « i 4 4 » JÜI® 5V v; : ;:;N v • V. 1 • iï Li L V • v v » 4 4 I * * 4 I * * 4 i pj ► f4 i P 4 I I • * ‘SS 4 ■X ss': f i * * 1 P •%» .•v.v vM-V • • 4 » • I 4 4 4 « • \ l * • I • 4 ► » > 4 P « f 1 « 4 4 4 •V ' •V# i ft. 4 *: « .» 4 4 I • » Pi i I I 1 i » 14 • 4 y#v V 4 V .« \ • V 4 ■$ 4 P I * ‘4 4 4 *4 4 ► . • J • • » i % io * i r > 4 * * •ys'S •’SSS f I p V ► ' • I * • • f pp 4 4 * I « t » l : • 4 > 4 * ■ ■ 4 • P P.l • 4 P 4 t ‘ * 1 ♦.4 4 4 . » • 4 lijkheden voor acht generatoren (instru- menten). De ritmekeuze gebeurt bij dit IC met vier binair programmeerbare ingangen (zie blokschema). Dit maakt een zeer eenvoudige uitvoering van het drumstel mogelijk, omdat in plaats van ritmekeuze-schakelaars vier enkelpolige programmeer-schakelaars kunnen wor- den toegepast. De programmering met de schakelaars komt overeen met de in tabel 1 aangegeven ritmen. Zoals uit het schema blijkt (figuur 3), is slechts een klein aantal eksterne kom- ponenten nodig voor een komplete ritmegenerator. De uitgangen van het IC kunnen worden verbonden met een elektronisch slaginstrument. Uitgang 2 ' i f. 4 ».P < 4 4 4 4 4 I 4 • . 4 P I ‘j 4 1 • V • « I 4 4 4. I » f 4 #• •4 f 4 4 1 I ' 4 Pi 14 1 4 <. • * I « VV# - . I *• 4 4. 4 • 4 1.1 * Ut I p 4 1P 4 W * * Vïïï «%*-■ «;.v 4 ».l 4 4 4 m. > ,®v; ; : 4 4 4. • M i 4 » 4 ct : V • 4 ► 4 1 4 4 4 4 « ►4 I f 4 4 »P 4 4 4 P » I 1 » 4 » 4 v.v » 4 4 Sé ‘ *pd pp •;4 * « 4 » 4 * » 4 r 4 • . * * * * f -V4 c* 4 I ' 1 4.4 » « > • 4 4.4 • % 4 •. P « . % 1 4 •4 4 ' «.‘4 i • » '■'•'SSSSS 4 Si-yZ'’ #r : W;' •4 • 4 I 4. 4 7*. » » I * 4 «. • CP 4 .V • t 1 .* • * o :» 1 4 P!4 ♦.4 W: •»y 4 • 4 * •.4 f 4 •. 4 I f I 1 ,\4 v, I 4 4 . 4 ■ : :0 : r,»;v # • 1 .% 4 1.4 *. • » 1 4 % » * ► 4 • 4 4 » 1 4 • 1 . w sss: S\' .0- 4.4 4 4 t P 7 ® ► v::’ P 4 I 1 * 4.4 p * P I •4 I 1 P. Pl4 ► P I I \P '4 4.4 p 'V * •.4 4.4 *4 y.% » .1 • f 4 4 •N 4 *4 I • • 1 I 4 4 •’ss.'sy.s, 'sss:±y> 4 4 * 4 I « NV I 4.4 4 * 4 | » I • 4 « f :0. P.» 1 • 'Is - * • . • * * « •V 4 4 •• I I 4 » i 4 » 4 i I P . 4 •V» £::■ » LX « Li •» 4 * I • . • P 1 • V - 1 I ► 1 I P . 4 • .♦ 4.» 1 ' 1 4 . • • • 4 ► • . 4 ; • 4 I * V 1.4 4 4 ».♦ 1 .1 4 . 1 Ai 4 f* I 4 4;.r P« t i 1.4 4 1 ► « 4 ' 4 « I 4 4 V 4 ► i V V 4 m ii» I «*. 4 » 4 » •ïj&W Ssssss'ss 4 4 I P.1 * 4 I 4 1 I v.’N-V s* 4.4 I I 4 t P 4 4 • 1 1 ► 4 4.4 P .1 4 - ,« ► I 4.4 P. 4 I r I .4 I I *.4 4 P 1.4 1 p •y,v • * 4 1.4 p • 1 I 1.4 * I I «4 f * •s 4 4 2* A 4 i.i •4 * 1.1 f • t 4 .'•V • 4 4.4 * * •. 4 » • « 4.4 ;.\V p;« 4. 4 > I 1.4 » 4 I > i • . ..V.v- sits. v.v;# •••• * 4 4 4 4 4 » «V.* * .4 4 4 4 4 • 4 • \ 1.1 jii S-'SS-M; ♦.r % f .' - p 1.4 4 4 1.1 t 4 ••f. 4 . 4 '.I I P.» «P * 4 .» t » 4 P I 4.4 4 I 4 I •*rV • •ff i f ■ . . . . syss'S’ . . .. iïW 1 -’ 4 P , . , .M.4 V.* Li ♦ • 4 4.4 l> » * 4 » 1 «iW 0 # .1 I i;» 4 . I I 4. « \4 f* 4 . » 1 1 4 # 4 I f •» » I 4 4 * 4 4 4.1 * 1 .1.4 •4 •.1 I » • MÊ0S P.4 I L» ‘pp I f ♦.4 SJ . ft 4. 4 P.t * ■ mm 4 | i.i • 1 > P.4 • t 4.1 4 • iV r I f I f.f t.«Vi t • 4 * 1 » » •;p r.V.M « %% 4» V 4.4 P.» 4 | ♦V..4 4 I P.4 4 4 •4 * •.ft 1.4 i P.4 4 I P.4 *4 P .4.4 I •ft P 4 * I .V • ■' 1 ♦ i t » P.4 4 4 k . • P.4 » P I '*P 1 * < * 4 4 ’ p.rp I i.i 4. • *4 • . ft V.V vv. 1.1 I •.4 4 4 • p*.\V iv,* V.vV. ♦.f ft • . ft Li tV,» \* p I • ‘ft i r.4 : 00,,,y,. f 4 * ft P. » 1 LV • *» M 4 VA • ip '.4 • • *.P * 4 l.ft 4 ft « •« 1.1 V ft I ► • 4 •• • ft • >V.V,v l.« P.4 P .ft P 1 'i « 1 » ♦ 1 \T- ♦:# ft i » t . P 4 •XX'-v. 4.4 '.1 •.f »i • • • t *9 ft mV i i * i i 4 W .1 » ft • # • t ft # .».» Wr *P * • .V t +y-‘ *W‘ * • I ♦ • » • P 4 l » • t I * i 4 I 1.4 » • » -♦0 THPuT’Z [ input 2 16 OUTPUT LOOK 3140 BITS MATIIlI «ULTtPLCieP ANO (nKTT? •p t6 2 1 OP I VI p 1 CONGA DPUM 3 u LOW 80NG0 i ^ i/i /i riTCPNAl PtSf T wi LONG ï 5 CYMBALS ►- 4 I high 80NG0 • £ ? : 2 n 13 4 -y 5 o i i ! * a f i TIC Z -Z ► n MARACAS BASS DRUM 6 00»4N BEAT ( 06 ) CXTERNAl RE SET/ DOWN -BE AT ClOC 7*4 10 V GG OCCOOfP PHVTHMS aviocp SSTAOC 0 IVI 0 CP OCN CLOCK 9 6 v 5$ s <01V' 4 9110 2 9110 1 INPUTS A "en; R7 R3 CN R 1 CN (N G ÏN CM CN Cl R4 CN 22k 10 N6 220n / Dl Tl R2 1 3k9 2 PI TUN 1 M C3 N1...N3 = IC1=CD4011 A N4...N6= IC2 = CD4011 A log R8 22k STOP V S1 47 n + ) 5V A RIOarnRIOb RlOcrn R10d -X * CODE INPUT 8 I INPUT 4 ! INPUT 2 | INPUT 1 RHYTHM Waltz Jazz Waltz 3/4 Tango March Swing Foxtrot 4/4 Slow Rock 6/8 Rock Pop 4/4 Shuffle 2/4 Mambo Beguine 4/4 Cha Cha 4/4 Bajon Samba Bossa Nova 4/4 No selected rhythm CN CN CN CN CN CN CN CN 11 + BD SD 3/4 X 12 S6 1 1 2/4 CL 1 13 HB 2/4 INI 15 4/4 1 0 1 IC3 14 LB 1 M252 IN2 16 AA 0 0 1 6 MR 1 0 IN4 1 5 SC 4/4 1 I N 8 1 2 4 LC 7 4/4 0 0 3 4/4 0 CD S2 54 S5 S3 1 1 12 V c 9110 3 * elektuur juli/augustus 1975 757 wordt zowel voor de snare-drum als de claves gebruikt. Officieel behoort de snare-drum te worden gebruikt bij de ritmes 1 t/m 9 en de claves bij de ritmes 10 t/m 15 (Zuid-Amerikaanse ritmes). De omschakeling gebeurt niet automa- tisch, zodat bij elk ritme ofwel de claves ofwel de snare-drum kan worden gebruikt. Behalve de programmeer-ingangen heeft het IC nog een reset-ingang, waarmee het ritmepatroon kan worden onderbro- ken. Deze ingang funktioneert tevens als uitgang voor de zogenaamde ‘down beat’-indikatie. Het intern reset-signaal wordt namelijk via de reset-ingang ook naar buiten gevoerd. Door toevoeging van de isolatie-diode D2 kan de reset- aansluiting zowel als in- en uitgang wor- den benut. Hierdoor is het mogelijk het begin van iedere maat (direkt na de resetpuls) met een optische indikatie aan te geven. De resetpuls (breedte 5 fis) wordt met een monostabiele multivibra- tor verlengd ten einde een duidelijke indikatie te verkrijgen. De stop-schakelaar (SI) zorgt voor het resetten van het IC en blokkeert tege lijkertijd de tempo-oscillator. Figuur 4 toont de print en de kompo- nentenopstelling van deze schakeling. In een volgend nummer zal nader wor- den ingegaan op de bijbehorende genera- toren. Ook deze zijn zeer eenvoudig van opzet. A + J 5V ê Output r 3CT2 8'TS MATRIX LOGIC 4 AND DP»V£fi SD i ©- 2 7 r PITERNAl WESP T 7 DEC00ER l 24 STAGE 4 RE SET rhvt HM Tango |-- - LOGIC OCTEC In vergelijking met de M 252 vertoont de M 253 enige essentiële verschillen. In de eerste plaats is de chip iets eenvoudi- ger van opzet, waardoor de binaire pro- grammeermogelijkheid is komen te ver- vallen. Ten tweede beschikt dit IC over slechts twaalf standaardritmen. Zoals uit het blokschema blijkt (figuur 1 ) is de opzet verder vrijwel identiek aan de M 252. Het ontbreken van programmeerbare in- gangen heeft tot gevolg dat ieder ritme met een aparte schakelaar moet worden geselekteerd. Enerzijds is dit een nadeel anderzijds ontstaat hierdoor de moge- lijkheid om meerdere ritmes te kombi- neren. Daar ieder ritme met een aparte schake- laar moet worden gekozen zijn 1 6 pen- nen voor de behuizing te weinig. Dit is dan ook de reden dat de chip in een 24 pens dual-in-line-behuizing is onder- gebracht (zie foto). Oscillator en down-beat-indikator zijn hetzelfde van opzet als bij de M 252- schakeling. Bespreken van dit schakelge- deelte is derhalve overbodig. De aansluitgegevens van dit IC zijn te vinden in figuur 2. De totale schakeling toont figuur 3. Ook in dit geval is de uit- gang voor snare-drum en claves gekom- bineerd. Bij de Zuid-Amerikaanse ritmes worden de claves gebruikt i.p.v. de snare-drum. Een uitzondering hierop vormt de tango. ! i ! I. 8 DOWN KAT (OS) CL OCR E OTVfOER S STAGE OiviOPR OEN Waltz | Bass alternate * 9W 9 Shuffle j“' - - 10 4 P March (-• - - * * * « • ► • • * % i > > . * • 1 1 r V 4 m. r;.. Slow Rock - - k « » • > » i 1 2 '4 1 1 ' I fl • » k * * V I 4 Swing (■ l I r . ••••»• • I k » I 1 t » k 4. i l.s i » i ► *. » i * » * t w • i < è 13 » » * * « • ; • 1 « « » « 4.4 « « 1 ♦ iV o « mm v « •;.v ^ * y » Li r/ t • • 4 » Rock Pop f-. - - » * 1 » rr. » L» i 1 • ^ 1 *4 1 t * 1:4 * ► * 1 « « > i * « » « < 1 o * » » I •'.•.VN 1 4 I KS» v ► » «.4 14 1 f 1 4 • » I » I. • ij * •V ¥•••••• « » * « » « » > ' » f * ov 4 4 •VV f iVi 4 * k I 1 « * k * I » I k I I I • % # * •» n 4.4 k k Rumba j » 4 •-Ci * * 4 » • t ■ 4 # * 1 %».^ * • • • • * »• » * 4 I k k I •.« s k «v:* 1 4 » » * ê 9 ’ # 9 1 ' •*. 1 • •'» » » O l I * f * » o • 4 ••••••«•> Vs* • * « • • • • I • • I k • » * k » k .SS»» I • 4 | 15 * * Beguine * K 16 4 Cha Cha - — M253 1 7 ?4 CLOCK INPUT EXTFRNAL RE SET/ DOWN- 8F AT MARACAS k k- SHORT CYM8AIS ~ ! v ss ***? 1 V GG 2 Samba f- BASS SE lF CT ION fl 3 * ?? •» D 18 z a BASS DRUM SNARE DRUM QR CLAVES ?! 4 ïb I? o uj r 5 -b J o Cl 5“ ?0 LONG CVMBALS UJ z - LOW BONGO | “ ar ^ Ui ■J^lHiGH 80NG0 TANGO 6 Bossa Nova |- n ?/4 n 7 BOSSA NOVA 4/4 !8 WALTZ 3/4 SAMBA 4/4 17 8 23 D SHUEELE 2/4 9 'S Cha Cha 4/4 BEGUINE 4/4 MARCH 2/4 ’0 15 SlOW ROCK 6/8 Iln RUMBA 4/4 '4 Swing 4/4 12 ROCK POP 4/4 13 s ioW< 9227 2 c I 1 r r. rn I i I 1 L L J A 4 R6 U R7 R3 CN O R 1 CN CN G CN CN CN O Cl CN R4 CN 12 8 22k 10 N5 N6 220n / 13 Dl 9 R9 J3C O 12 8 1 Tl o R2 3 11 10 1 D2 C2 3k9 R5 N3 3 2 10k 2 13 PI TUN 10n DUS 1 M N1...N3 IC1 =CD4011 A IC2 = CD401 1 A C3 log R8 22k STOP \si N4...N6 47 n k, C D 9227 3a 758 — elektuur juli/augustus 1975 ► < 12V + BFX34 BC140 5V De eveneens in dit nummer beschreven drumstel-IC’s hebben verschillende voe- dingsspanningen nodig, die bijvoorbeeld door de hier afgedrukte schakeling kun- nen worden geleverd. Het IC zelf maakt gebruik van een +5 V- en —12 V-voeding. De bijbehorende instrumenten en voor- + ioo M o 00 JU 100 M R 1 25V 16V 5 R5 S1....S6— MM74C14 S5 JT_ S2 SI S6 S 4 R 2 R4 100k 22M JT JT S3 R3 100k JT. pi ei 10k t 220/J lIILIjR /w IS. II 63 V Zodra de avond valt, zakt de spanning op de ingang van SI en de uitgang van SI wordt hoog. Na een uur is de kon- densator weer opgeladen en wordt de uitgang van S3 hoog. Tevens gaat de LED branden. 0 9211 Voor Cl moet een goede kondensator worden gebruikt, omdat de lek van de elko in dezelfde orde van grootte ligt als de stroom die door de weerstand van waarde van PI. Een ingestelde waarde van 5 k voor PI veroorzaakt bijvoor- beeld een stroomopname van 3 mA. Duidelijk is, dat het rendement van de schakeling zeer hoog kan zijn zonder dat de temperatuurstabiliteit in het geding komt. Het opgenomen vermogen zonder ingangssignaal wordt voornamelijk be- paald door de instelling van T8 en bij de gekozen waarde heeft de versterker de volgende eigenschappen: maksimaal uit- gangsvermogen 3,5 W, totale vervorming ca. 0,5%, ingangssignaal ca. 370 mV eff. De opgenomen stroom zonder ingangs- signaal bedraagt ca. 1 8 mA en kan even- tueel worden verlaagd door vergroting van R1 3; de vervorming neemt dan echter toe. Aangezien een vervorming van 10% bij maksimaal vermogen voor draagbare apparaten nog aanvaardbaar blijkt te zijn (de meeste IC-verst erkers bijvoorbeeld) bestaat hier de mogelijk- heid dit naar eigen smaak in te stellen. Voor T6 en T7 kunnen ook germanium- tipen worden toegepast, die t.o.v. siliciumtransistoren het voordeel bezit- ten van een lagere verzadigingsspanning. Het spreekt vanzelf dat de gevolgde werkwijze ook van toepassing is op hifi- versterkers. Hierbij wordt een kompen- satietrap met T8 veranderd in een sim- metrische komplementaire in klasse A ingestelde emittervolger. Op de in dit artikel beschreven metode voor cross- over-vervormingskompensatie is patent aangevraagd door Elektuur; de uitvinder is J. Barendrecht. In eerste instantie lijkt de hier afgebeel- de versterker geheel konventioneel van opzet te zijn. Bekijkt men het schema wat nader, dan valt op, dat de drivers T3 en T4 ruststroomloos staan ingesteld, hetgeen impliceert, dat de eindtransisto- ren T6 en T7 evenmin ruststroom trek- ken. Normaliter zou dit resulteren tot een cross-over-vervorming die met geen enkele tegenkoppeling nog tot een aan- vaardbare waarde teruggebracht kan worden. Deze vervorming bestaat uit naaldimpulsen, zodat ondanks de rela- tief hoge amplitude, de energie ervan ge- ring is. Een kompenserende versterker, wiens taak het is deze naaldimpulsen te leveren, behoeft dan ook weinig energie af te geven. In het schema wordt deze funktie ver- vuld door T8. Indien de eindtrap niet funktioneert omdat de toegevoerde spanning kleiner is dan de minimale spanning, benodigd om de eindtrap te laten werken, neemt T8 de funktie van eindtrap over. Aangezien T8 de luidspre- ker niet rechtsstreeks stuurt, treedt toch nog een diskontinuiteit op in het uit- gangssignaal, maar de grootte ervan ligt nu in dezelfde orde als bij klassieke (dus met ruststroom werkende) eindtrappen. \ i * I i iPTi M i i V i M Ei P LÏ 4 aw i r ^ k. r i K I I L J + )12V T3 R5 Rl R8 O C2 co co 220 fJ. 1 6 V R 10 I BC547B "Tl" T 2 > A T6 / / i R 1 2 \ r— ' 1 ' O \ / — H ro \ BC T 3 / C4 \ ' 557B i < v - _L T 1 BD138 ei 0 C8 R 4 Rl 3 27p J w I BC Dl 100k c 547B 1 O co lD 100 IJ 1 6 V 10V 0 0 D1...D3 9238 1 N4148 elektuur juli/augustus 1975 signalen die in de mikrofoonleiding zijn opgepikt, naar massa afvoert. R7/C6 zorgen voor de frekwentiekom- pensatie van het IC. De waarden zijn zo gekozen, dat bij een versterking van 1 00 x er geen gevaar voor oscilleren bestaat. De ingangsimpedantie van de schakeling is ongeveer 47 k, een normale MD- mikrofoon wordt dus hoogohmig afge- sloten door de voorversterker, hetgeen de signaal/mis-verhouding ten goede komt. De uitgangsimpedantie van de schakeling ligt in de orde van enkele honderden ohms. De maksimale uit- gangsspanning (top-top) is enkele volts 15.. .36V + > < R 1 C2 o o 10/z R2 35V 47k R7 G o C6 14 lo In R3 9(5) 10 Ik + (4) 11 (3) 13(1) C4 A/A739 A 8n2 8 ( 6 ) R6 1 M R5 o I i IC ii R4 i K Q C3 o C5 100 n 19^ 25V I I 25V Hj { T »T «TïT Hl 0 I I 9205 hoeft deze spanningsdeler maar éénmaal gebouwd te worden; vanaf het knoop- punt van R1 en R4 kan via een tweede (niet getekende) weerstand R2' de instelspanning voor de tweede versterker worden afgenomen. De pinnummers van de tweede helft van het IC zijn tussen haakjes aangegeven. De RC-kombinatie R3/C4 vormt een laagdoorlaatfilter dat eventuele HF- lager dan de toegepaste voedingsspan- ning. Het frekwentiebereik is recht van 20 Hz tot 20 kHz (—3 dB); indien het laag- doorlaatfilter wordt verwijderd, loopt de karakteristiek door tot ± 80 kHz. De ekwivalente tipen TBA 231 en SN 76131 kunnen uiteraard evengoed worden toegepast. Het IC juA739 behoort tot de ruisarmste IC’s die op het moment tegen betaalbare prijzen te krijgen zijn. Gebruik makend van dit IC kan volgens het hier geteken- de schema op eenvoudige wijze een goe- de voorversterker voor een dinamische mikrofoon worden opgebouwd. De weerstanden R1 en R4 zorgen voor de instelspanning voor het IC. Indien de versterker voor stereo wordt gebouwd, om een triac te sturen. Mogelijkheden hiervoor zijn elders in deze uitgave ge- geven. Met PI wordt de oscillator op het randje van oscilleren ingesteld. De trimpot- meter wordt daartoe langzaam en met kleine hoekverdraaiingen versteld. Na elke verandering wacht men tot de oscil- lator weer opkomt. P2 wordt zodanig ingesteld dat de Schmitt-trigger, na het wegvallen van het DC-nivo op C4, bij het terugkomen van de spanning nog net omklapt. Met de afmetingen van de kapacitieve detektor kan eventueel nog geëksperi- menteerd worden om een optimaal resultaat te krijgen. De aansluitdraden kunnen het beste worden afgeschermd. diëlektrikum (lucht) tussen beide platen geen uitwerking hebben. Indien de gevoelige kant van de kapaci- tieve detektor benaderd wordt, zal de meekoppeling afnemen. Langzame kapaciteitsvariaties zullen door het ASS gekompenseerd worden; snelle verande- ringen zullen daarentegen de oscillator doen afslaan. Hierdoor zal het DC-nivo, dat door enkelfasige gelijkrichting m.b.v. D2 en D3 is ontstaan, afnemen. De Schmitt-trigger (T2/T3) zal dan om- slaan. De steile negatieve flank op de kollektor van T3 doet de AC-flipflop (T4/T5) om- klappen, waardoor een andere LED (D6 of D7) oplicht. D6 en/of D7 kunnen optisch met een LDR gekoppeld worden i > H. v. Hooydonk Deze benaderingsschakelaar is te gebrui- ken als vermogensschakelaar met opti- sche koppeling, waarbij de bediening plaatsvindt door het met de hand bena- deren van een metalen oppervlak. Dit metalen oppervlak bestaat uit twee platen (ca. 15x15 cm) die op een af- stand van ongeveer 5 mm parallel t.o.v. elkaar zijn gemonteerd. Op deze wijze ontstaat een kondensator welke in het meekoppelcircuit van een als oscillator geschakelde opamp (IC 1 ) is opgenomen. De mate van tegenkoppeling is met PI instelbaar. Tl maakt deel uit van een amplitude-stabilisatie-sisteem (ASS). Door de aanwezigheid van C2 werkt de regeling vertraagd, waardoor langzame variaties in eigenschappen van het R5 330k R 1 o o R3 IC1 3 + 33k LED TBA BF245 10 tl 25V R4 o elektuur juli/augustus 1975 761 J. Bonthond Daar deze schakeling in de prijsvraag ‘aktie voor aktie’ een zeer behoorlijke waardering kreeg (winnaar 4e prijs!) werd van dit ontwerp een print vervaar- digd en volgt hier nogmaals een korte bespreking van deze pulsgenerator. In deze schakeling is IC1 geschakeld als astabiele multivibrator. Deze geeft pul- sen af, waarvan de herhalingstijd bepaald wordt door Rl, PI, R2 en de met SI gekozen kondensator. Deze pul- sen worden gebruikt om IC2, welke als monostabiele multivibrator is gescha- keld, te triggeren. De lengte van de aldus gevormde pulsen wordt bepaald door Rl 1, P2 en de met S2 gekozen konden- sator. Het differentiërend netwerk Cl 2, R4 dient om te zorgen dat de pulsen aan de ingang van IC2 nooit langer kunnen zijn dan de lengte van de gewenste puls. De zenerdioden Dl en D2 aan de ingangen van de NAND-schakeling N4 zijn aange- bracht om ongewenste pulsen af te voe- ren en tevens om de ingangen tegen overbelasting te beveiligen. *3 N4 is nodig om via de gate-ingang met een logische ‘0’ de reeks pulsen te kun- nen onderbreken. De generator heeft drie uitgangen. De 9 H 1 5 V + CN >— 'j O r- n C, IC 1 = 555 o o pulsherhali ngstijd ir 1 /i s 5/Js 10 jds 100 /is 15 V 1 n 5 8 n 2 15 n 82 n 1 50 n 820 n 1 /j 5 8^2 1 5 /U 0 NI ... N 4 = !C 2 = 7400 N 10 = IC 4 = 7406 lOOp 470 p In 4 n 7 10 n 47 n 100 n 470 n 1 fJ. 4/^7 1 0 /Li 9111 N 5 ■ • i eerste uitgang levert pulsen op TTL- nivo, terwijl de tweede uitgang het lo- y.' » * * A * * • «8 r •.V.v.'.v.*.' * 1 'A' V. » ► •* ✓ » . • ■ t • ♦ t* # V mm l.»> < I > 4 ■ « • * » • X ► i X* X * • II ■ < y m- .AW i • * * . » ■ •_* * ft • • .%%: < * ■ * * * • * r .* • « * » l • r » * * mm .* » i.« X%- v I • • v.% I * * •a 1 « .1 I ft ♦ ft I* * « ♦ IT F.* » ■_* • % * ' i 4 l.l.l « • * ■ • « • lii i* « •X 3 sss I.» ■ > *.■ » v. * ♦ • *.• < * •.*.* » / ->:•%%%%! % » r *.* * • •V « .* « .%%%.-. I » » » y » » ■ * • • • » • . • * ss i i « i • » • * 5 * * > * • iv.-.Iw * » » I . I v » i.i * * a.r X? 5 i*X A’. a • • ■ •.M 1 • I ♦ a# « • ■ «. 1 . • * » « » a * ■ * I • a a sT“ •y*y.y.* • * * • ilÜl lÉil • • % *_■ » •-•-'-Va V»*» g * t i • ■ gisch komplement van de eerste levert, « % i. • v.v,* •>:-yvW- v r .» • * *.»».».! y/ ft . • *» * ■ ■ » • * * .».* • .« > / • * < » «» • • ■ ■ . * v éV-“. % ■.y» » * • • « ■ 11 *4.» m ■ I ► * • « a a « . _.vy ië / v ❖ 99 o . w.y * a « •v -• V « • • a *.« • • "O'/tVIiViV.V, 1 « » a » i V '.y.y.' r * c » a a i .%v :?§$ ?x*s » • » 1 I • * <• • a » i > * » X w* * a.a i.i .* » • * a.« » • » » » « gr > kW:: • ♦.* a.» 1. 1 • a • » » » .» « » * w>: ■ » a a * X- • • » a a * • • * ,v,v,v.'. . . . ■ • * ♦ ■ ■ a a % . i « a * a > ■ a t » I .• » l.t » » X a.a x * a « i i * a . . -V » » : ;X;X V « a « • a * • a.a Va'* i * a.a « * « * 4.1 l.l • a » » > • i.i » « >X' « » a i.a.i * > a. a 8 » » ■m -•v*: » .• a.» i a * a a a « I » a_a » « « ( * > :: I a • a.a i f * + %. « » x%-x a I .a a a.a ■ a c a w * Xy %y. a.a •ra a fóyX* • a > .v.vy.v.'.'i’.y » a.a i ■ » » « a.a • ».i a * y,*.v. y.y X » «5 -*a a.» < i « » a y V 4 a.a a « a » » « r ft a ■ Vj WmmM a.a ’.y.’a a.a y » eveneens op TTL-nivo. Van de derde a.a.a f i /.VA' » . 4 . a.a .* ■X » 1 • I • * ■ a.a ja 8SK i S 14 a a.a i .« » fv- i » • * • » x • i > » » » » • a m *|p ’.V > a a.i a 2 * > ».► y. ■ ■v « a 4 a.a » mm a a a.a a a.a * . a 4 a.a ',V. • . %%*. • , V,y,*,Vi'.y ■ a.a a a.a a a’a.j a a a b VVV- a.a «• V, a a.a * t ■ • l> ♦ * # 1 I X'ftvXi 4 * + w I < i i.a ■ • * f • . • a.t.a.a.a'i » * » MV a.a 4 a XrX-X^-v ■ a a » a t 4 a a » • r .V ’X 4 P # I * • I t • » • a • ESC r X a.a X *_■ * a _• a.a a.a 38? / a.a > X a. ■ ■ X I 4 » « ft 4. * • * •.* a.a P » X a » 4 a X 1 1 Vf .* 4 V.jaV» a * i i % 4 a t > a a.a > ■ a * 4 *.* * * » * r a » i a_a_« » i a 4 » » * • 4 a.a 4 4 » »a » ».i • 4 4 1 uitgang kunnen pulsen met een regelba- » i YA i 4 4 4 .» 4 *.» • a £ » ■ 4 - * a*. • • • • 4 4 ♦ ft ft •V 4 4 V / 1 » a 4 i ft 4 a * i 4 J a_a i 4 4 _» 4 .ft .♦ a.a 1 • ft ft • ♦ » ö 4 a a <• ft ft y-'a 4 I 4 a.a 4 4 4 a » i a • * ft I > •J « » vXW* w a * a 4 4 > a ». i & 4 P ♦ a 4 4 a • i » a i '•Va 4 ♦ 4 . « ♦ « ♦ ♦ 4 * 4 4 % •y 4 I a.a r.J 9 4 * 4 » » I» > > 4 * * a.a 4 ■ 4 4 a a a I 4 a 4 I *rV 4 4 I sa s; 4 ■ 4 • ’.y.y.w. 4i * 4 * • » ♦ 4 ■ 4 a a * » « » 4 » 4 P a.» ;v; : ;v;v i > i •ft * * 4 < 4 1 o •!< 4 • • > a.a » a.a ♦ # > 4 • ■ « ■ « * f •-‘v.v.y.y. a.a 4 4 4 .* » I 4 a.» a ,a a a s / re amplitude, tot maks. 1 5 V, worden afgenomen. 4 •ft 1 ft ft i / 4 4 a‘ y 4 « 1 I 4 I 4 a * • 4.4 4 4 4.1. 4.' :*C % ft 4 •» a.a a a ••.•.a-V-y t £ ■ 4 4 I 4.4 aT z % 4 4 I Va*. ft < * 4 4 4 VaV-VaVaVa*. W( 0 O 1 ♦ ft 4 « i i 'Wa •-VyA-IVaXay ■V > < a.a.ri.i • 4 P ft I V* ••• v sss£ ■ ■ * a.a a 4 4 4 4 I 4 ■ ► 4 4 a.a 4 4 4 < » *.■ 4 • • ft • • * « :< . .;.v ft.ft.l.p.ft.ft.l.ft.# ♦ ft p ft 1 « ft yyVS. \y. v, w.v .%vC > 4 • 1 I I •X * 4.4 X 4 ■ • 4 a*a » ■ a a V p 4 * y*v« A. a 4 •XyXviv ■ 4 • 4 f/ 4 a a a 4 a vvX'X'VaV i. a p «5 •WM 4 4a* t 4 a » 4 • f ♦ é y »• ✓ 4 • r » * » a.a a i •v.w a ■ a'.y * < 1 üü * p * a.t p z. * > 4 *• 1 * V.V. r . 4 * . #> *.a 4* • ♦ • I ft ♦ ft ft ♦ ft . «“ft • a * ft i 4 X 4.4* i.l .» a.a.a ■ 4 *_• f ■ a.a a * 4 •4 V •Xy>:‘ 4 .* 4 ».4 *.* * a a 4 4 V » * » p . 4 4 « ft 4 a. a * * v*' „ft • É ft • ft •* » i* • 4 •-"lylv * p •t ******* i a.a .» i * ‘v * * » • • •. a.a * <1 * V *.* V ft I 4 » I I y < * * i !.y.‘ * .y.y 4 .. a.a .‘.W.Va*. . a . *a%'*' * 4 > « • a.a.* « ;sk- •> a.l *.a. ft i .* a‘ p ft • 4 4 X 4 I * a.a ft ft ft « a.a *_ •. a. * .* • ft .• a*. 4 a.a y a.a.a. i.ari •*:V. 4 • » A ft 4 * a.a 4 • * 4 / * .4 ✓ * 4 1 •yx a.a r $ » ft m 4 • - * V vy .* • ft 4 * ,f £ a.a i «.4.4 a.a « ft • ♦ *V m ■ » 4 •-•**'*-".■. ‘.y X‘X>-* • ft ♦ r . . ♦ ft » i « Met schakelaar S4 in de stand ‘ss’ kan i ra* 4 4 I 1 4.4.1 * <*; a'.y ■ Va *. m a.a » * ..*.y ♦ É ft ft ft w ♦ « ■ ■ ft 4 > 4 1 *. 4 0.4 1 < 4 4 4 % ft 1 4.4 * É • » 1.4.1 4. « « 4 4 4 4 « 4 4 aV a.a ■ i * • ♦ a'. ’ ■ a .* . « . * * » * « * * * * • VftVftV;* • 4 ft • ♦•* ■ a.a 4.4 y.v • « * * * ■ i * 4 4*4.4* P * i * ' *«•. W' % y* ■ r-S*:-: • . a.a. a.a . 4 X * a a £ 1 X v. a i ft 4 * - .* *.* i y .*•444 V . 4 I X ma ft a.a *> 4 a 4 .4 •.•.'.l.t. * • • *.« * ».* r ■ 4 ».«* . ■ a »• * » *.* •".y :.y. 4 ft • a.a a a * 4 • 4 • * • 4 *.* 4 .4 4 * 4 ♦ ft i 4 4a ' 1 « • a a 4 • 14 I .«.* * 4 *.* « ♦ « ».» 1 *V ;sr ■SS 4.1 - * I » » v.-.-.-.’.V . . VaV.V **a* ►-»••• *.*.*.« a’*’«'aa«. .«.a.a.a * • 4 a a . • » • * t * 4 a 4 ft ft ft M > a •Xy *.* « 'aVaV * • ».«.«.« *.a.a door omzetten van schakelaar S3 a*. » * 4 ■ . 4 • 4 * I * * * «. * .•.V.w, a.a * • ■ y. » • *_• •4.4 .»_* ■ a.a.a. « ft m i ■ « a •*.< « >v • • •a.a 1 ..B » .'.V y.y • • • 4 !•!*! f *_4_»_a _a . • y * * * ' « • * ilfc vW * ft „ft * a ».« a * y. * j a i «^a *•*•#* i » 4 ^ .ft.*.# .ft .f. ft. i « ► ft. ft * ft • VXvX;X*:*V • ■ *«*•***«*• 4 a"a"a"a%%*4*4*4 * v » «.*. a.a. » * • * * *•444 l.t." .* :.w ■ * •.* » 4 * #„i*l.ft.ft ♦ ft 4 % .* 4 V *4 .* A.y. < .V 4 fo V een •v.v « ft *v.- * » *. » « a.a 1.4.1 • » • • • • a.a .vX'X'Xvr-XvXX I I *.a * * 4 * 44*44.4 ■ * 4 •’.y.v.y" .. - «v i >X- .v *.* ::XvX-V**‘ • • • • ». «****'•.«:*■« ‘-X a.a a » • .* X- *« * .V.% «v: » / • ft T ftfS «_4 ■ ' I m * *.* « ».« * 1 vXvX+vï * • * * Wv" y .*.* *.4 rX-X .y.: ft- * i S : >: *.V«* '"a** %'•*«*• *»*•*«***.■» ....... a.» y.v » a •laWlV ».4 « » **, .vv.r.v.'föïg * * .* • v. 4 «J » p single-shot’-puls worden gegeven. De kondensatoren C x (waarde tussen 47 en 100 nF) worden direkt bij de voedingspunten van de IC’s aangebracht en dienen om onderlinge storing te komen. >: 4 • * > / I t Xv •’>X .* ft 4 < 4 a f- 4 .***»* «la* a ».* 4 a.a •_« i ► v.% a i .%•- m .•.V.Va 4 A • » a'. » a.a .* a /.'.y.v. Va... 4 a * i » * a p a 4 •* 4 4 4 a « %V-V:* y.y.'.* • * •.*.*.** 4 a.a » •.* .111 aV. *.%’.*.*. » .%:. a *.• ,v m 4 ■ 4 4 4 . •V.V y.v •■* *• • •a‘ ft. a.» a » %y 4 X- 4 4 * %%%%“* ■ > .../lyXy/AXvX-V-:* a.a .*.*.4 1 I ■ * ft ft * ft • &.%• 4 4 » * a * « • * a • •.* • « • * a • * Xii» * a.a I 4 4 a xftc-: mé *.* aV 4.1* 4 » :-x% a.a .%• I ft « • *.a *_«. a a.a * * » * * Va* a I a a * a *1.44. 4 »■ XvX 4 * a »%!• y. - f r r .■„♦.ft „ft „ft ft ft .ft ft P * l .V 4 i? m- . 48 * *!i •VAVAVft' 4 I » y. i.a %%■»%% v!*X*.'.*.* *• A •aV.y ■ * i :*>:*:* *.a. a • i y % » Aa'Ap 4.1.4 a. » p i M •Va’, 4 1*4 a.aVX* ft ♦ .%* * s a •A. » > m ft i I » * > • • *.«.•.• a.a.a ft .y ► vy •.yy *.%*«•; a.» I ft # ft # X;X: a a «. ^ ♦ ♦ » ♦ A *.• * * ■ * 4 « ♦ 4 a « a * a 4 • * 4 4 4 # a a m ».l a.« 4 V"* 4 Xv.%%*-**‘* aai. a ».« .«* .» .a.a • ft é » » * A a > a Xv a.a *_• .a.a a.a a .4 ft.ft .%*.V * » 4.» • ».a * a a • ft •-vX a AA,'* 4 K*%v.%* p « a 4 . *ssa S’ * *. * .■ a a.a ft *. » ft * «ft.».*. 4 a * . * « * * ».• a.» * .*_•*_• 4 4 “*1%*****« 1 4 J X a.a » p 4 *.« ft: » y * » * a. 4.4* * • a . « • « A a a a * * « a a 4 « * V*“. • ft p. .*«%*.%%•.'.*, ft ft ♦ * * * a a p ' %V. a.a. Xvy 4 a.a i V. ■ • va f * 4 y » • a y 5X5 • » • a 4 4* I • * « *.« a.a a * a 1» * a * a.a «*«’•'* a.a • *_■ i :•!** a *•* % * m M 4 I 4 *.*.• * a ■ l « • y.y.v.v.* mm- 4 a a • r *.« > V.% •_«_•■ « 4 SS ■ • ft . . . ft %r, a * *:■:%*; •y - »*•*•* a X % a .* « < . * ... . * i.l *.a .* X* a'. .%•!%%> * % * • • .• .» « p* '.* a A 4 a 4 y’ • a.4 « i% v5X y. « • *■ * a a ft *. ft ■ a * *%%%%* ».1 ft ft ft « A 4 V, p « 4 a V 4 4 *.«.«.« a » A • .4 i * V %• 4.1.4 a.l.* p j.v,v.vly •i :«■ *:*: A. Aa i *.« • *. 4 .a *%%%'«.«!• %%v. i a.a ft • h « ^ f f P ft Aft. •_ft.ft.ft *4 # ->%%:.%%%:.% a a Vi-a V. *. a 4 ' »_* * .« £ :¥ *.a * • * * * P ■ ♦ ft*É ^ i > *.*. i.a ••*.4 a 4 * * Kr, -% a.a • ♦ ♦ ♦ ♦ ft • ara X: ■ *%! .** • . » *_■ > ’ •„ ft „ ft •„ ft ft.' i ♦ r.'a* . . • 1 * 1 4 1 .Va*. ♦ %%% 4 » l.--‘ ft *%% a* a.a.a • :* % SS m lil» %% o « a %%%!. » .« * * V. ► .* « * a * ♦ ♦ a. «« A.V a I a »5 * a *_• *%:. » ..y.v «%%%' •:%%%%*>"' ' ♦. • „♦ a.a* *.« SS 1 1 « • a a.a %l 'X-:%«:%* IS • *.* ■ •a.l a.a • • * a.4 É SS • • V ■ • V. * > a aV. «.* • %%% «**#44 * > ».a ft V a 3K i.a. * «.« 4 4 •.a.a a.a *%•# X • > ► > • a ....:%*:%* ■ *.» • • * ».a wM»| *-•**.%*, SS .x-SSSs- • m i.a • 4 * X'X a a » » * A *.%%%•.' gSSSSSSS 1 ft 4», 4* a 4 a %*- « • ■ * A a.a.a a 4 • •%%%%* a * a i I «Ss V. • 1 ♦ ft »„ft ft.ft'ft.ft ft ♦% ft’ft » • Aa', .*.%* *■ . a.a.i a • » V*. I * • * •p .%*.* ft •a.a.» 4 4 a.a a.a.a. * * ■x*: SS::- 99 4 • * .• .» .« * » a.a m p %“, 4 V a.a. a. a * :-:*x*:*; ♦ • » * *. « .» * & > %• •»>:.>>%: .%:*„ , , v , v , I .4 • * * « * a a a • « •a.l ■v. a » a V. *_» I * A -%%* •%%%%%• a- * 4 a.a. X a.a.a.i a •y.ya’ay.yy, a 4 ’•-•-%%%%:•• *_•.*. ♦ ••• • A.A. * *%%%%%>>”• "4%'*%‘4 » * a.4 a.a %:.i 4 I V A. ft * . .V.", a • ft i-ftVfVé'iV. ♦ * » a « • a 4 • m * • • a • * * p * P 4 4 • I • a ■ AA V i .* *.y. A •_*_« *.a a.a. ». j * a.a a * 1,4 a.a.a » ». • a * * - » a a.a • • • * .*.%*»% Va'v a . . . A ■ * .'.•A.V. •A.' AAAAA.i... .*.* .*.• a.» a • ».a 4 a.a.a a « voor- X y a.a .* a_« AA/1. i < V ft « ftl.f » • ■ »«ft • 4 ..wiWwXwV É - 4 »*♦.♦ ft. ft.p^* *y« yoV»* gv.-SSSSSSSS: SS. W-V > * ft ft ft ft ft l.i ftVftV 4 I » ♦ ft .♦ ft ft ft ► * vXv' i ft ft » » » w<<<% ft •:*:a!.%V.‘ • • 762 — elektuur juli/augustus 1975 + ) 12 \ >z.< & O 1 0Op V. Larik 16 V G II O I tTEE Met een PNP/NPN transistorpaartje kan een fikse versterking worden verkregen, terwijl een goed gedimensioneerd voor- versterkertje toch zeer vervormingsarm kan werken. Voorwaarde is daarbij wel dat transistoren worden gebruikt met een hoge versterkingsfaktor en een laag ruisgetal. In deze schakeling moeten voor Tl en T2 dan ook beslist de aange- / geven tipen of ‘echte’ ekwivalenten wor- den gebruikt, beslist geen TUP en TUN! Welbewust is voor ingangstransistor Tl een PNP-tipe gekozen, omdat het ruisge- tal van PNP-siliciumtransistoren in het algemeen net iets beter is dan dat van hun NPN-tegenhangers. De kondensator CN 470 f 12 IL'llJ Tl 390 p ►< KOI 100n BC T2 47 /i 559C 10V r I BC 549C O 0 0 9254 ming ca. 0,6% (gemeten bij 1 kHz). De ingangsimpedantie bedraagt ca. 100 k; de uitgangsimpedantie is 1 k. van 390 p is toegevoegd om mogelijke ongewenste oscillaties tegen te gaan. Bij maksimale versterking is de vervor- + )12V CN G V. Larik O CO 100^ 16 V Door voor enkele komponenten een iets andere waarde te kiezen, kan de 300x-amp worden omgebouwd tot een 1 00x-versterker. De geringere verster- kingsfaktor heeft uiteraard een zegenrij- ke invloed op het vervormingspercenta- ge; de waarde van 0,6% die werd bereikt bij 300 maal versterking, blijkt nu terug- gelopen tot de zeer fraaie waarde van 0,3%! Voor wat betreft de overige details van de schakeling kan worden verwezen naar de 300x-amp, omdat m.u.v. de verster- kingsfaktor beide uitvoeringen identiek zijn. G o r** CN 470 12 390 p hoi 100n T2 47/li 559C 10V BC 549C O 0 0 9255 Voedingsspanningen groter dan 10 V moeten liefst worden vermeden, omdat anders de stroom door de inverter tot ontoelaatbare waarden kan stijgen. Figuur 2 toont de aansluitingsvolgorde van de IC’s 4007 en 401 1 . De tussen haakjes aangegeven aansluitpunten moe- ten, bij de hier beschreven toepassing, met elkaar worden verbonden. trische begrenzing van het uitgangssig- naal. De uitgangsamplitude is dan gelijk aan de voedingsspanning. De schakeling is in de eerste plaats ge- schikt voor het sturen van C-MOS-digi- taalschakelingen met kleine wisselspan- ningen. Door meerdere versterkers in serie te schakelen is een grote ingangs- gevoeligheid te bereiken. C-MOS-inverters kunnen als inverteren- de versterkers worden gebruikt. Behalve de hoge ingangsimpedantie bieden ze (wegens de momenteel lage ÏC-prijzen) ook ekonomische voordelen. Figuur 1 geeft de schakeling van een inverter als ‘open-loop’-wisselspannings versterker. De gelijkspanningsinstelling komt tot stand door een hoogohmige 22M weerstand (> 1 M£T) tussen ingang en uitgang. De gunstigste waarde voor R 1 ligt tussen 15 en 22 M£2. 9197— la De uitgangsgelijkspanning is gelijk aan de drempelspanning en bedraagt ca. 1/2 Ub. Met een enkele inverter (b.v. 1/3 4007) kan een versterking van 20 dB worden bereikt. Schakelingen met meer ingan 9197-11 gen (b.v. 4000, 4001, 4002, 4011 en 22M 4012) geven hogere versterkingen, tot R 1 30 dB, als alle ingangen parallel gescha keld worden. Bij ingangsspanningen van enkele honderden millivolts ontstaat simme- elektuur juli/augustus 1975 — 763 r i 1 1 L. J LUI' < I I I j 1 N4004 Rl J R6 R7 R 1 6,5W Ik 8 11 13 1 Ril G Triac-schakelingen die van 0° tot 180 regelen zijn eenvoudig te realiseren met behulp van de TCA 280A van Valvo. Wanneer de TCA volgens dit schema wordt aangesloten, is de regeling bruik- baar voor ohmse belastingen met als voordeel een groot regelbereik zonder hysteresis. Het vermogen dat kan worden geregeld hangt af van de keuze van de triac. De triac moet geschikt zijn voor 400 volt indien de schakeling op het lichtnet wordt aangesloten. Het IC werkt als volgt: De voedings- spanning wordt rechtstreeks uit het lichtnet verkregen. Om te voorkomen dat de dissipatie in het IC te groot wordt, moet op punt 13 een voorscha- kelweerstand worden aangesloten. Met behulp van enkele interne dioden wordt een voedingsspanning van ongeveer 14 volt gemaakt. Om deze spanning af te vlakken is Cl toegevoegd. Aan punt 1 wordt de sinchroniseerspan- ning toegevoerd. Met behulp van deze spanning en een ‘zero-crossing’-detektor wordt op iedere nuldoorgang van de O R2 R 10 3 co 10 1 M co lOOft PI 5 TCA280A 16 * C4 Ik 15 14 100n 500V 9 6 2 7 R3 100k 82k R4 1 5k R8 riR9 4005T2 II j 16V I BC549C BC109C O C b * R30 r- «rt J * D3 o * OFF Cc II "i i I Re* i D6 1 R29 3 D4 N3 27k DUS TUN tib 2 i R22 / O 61 R23 T 4 o 5 R27 4 N 4 27k C22 BC517 R35 FHR36 6 R3 CS i i o o i hr i p» 4jU7 TT 16V N1...N4 = CD4011E o 9072-1 T3,T5,T8 = BC 107 (evtl. TUN) T4 = BC 517 T7 = BC 549 C, BC 109 C IC3 = jUA 723 IC4 = CD 4011 J l_ C21 = 0,47 JU C22 = 4ju7/16 V C24 = 100 jU/26 V R25 = 220 ^2 R30 = 10 k R33 = 6k8 R34 = 1 k5 PI = 1 k D Onderdelenlijst bij figuur 1 Weerstanden: R15.R35 = 680 Q, R16 = 0,68 12 R1 7 = 1 k R18 = 3k3 R19,R28,R31 ,R36 = 470 12 R20,E21 ,R22,R23 = 10 M R24,R26,R27,R29,R32 = 27 k Halfgeleiders: Dl = 5V6/400 mW D2,D3,D5,D6 = LED D4 = DUS Diversen: Kondensatoren: Cl 8 = 2200 jU/35 V Cl 9,C23 = 220 jU/16 V C20 = 0,33 j U 220 V/16 V, 1 A (zie tekst) Trafo Bruggelijkrichter = BC40C1500 10 V, 300 ^2 (zie tekst) BD 135 (koelen) T2,T6 = BC 1 77 (evtl. TUP) Tl Relais Re * Onderdelenlijst bij figuur 2 Weerstanden Haigeleiders R1 ,R14 = 100 k IC1 SN 761 31 , MA 739, TBA 231 R2.R13 = 1 M R3,R1 1 - 10 Ï2 IC2 = TBA 625 C R4,R12 = 1 k2 ► R5,R10 = 270 k R6,R9 = 150 k R7 = 56 k C2 4U7/25V R8 - 470 k ei Kondensatoren Cl # C15 ■ 680 p 680 p C2,C6,C10,C14 * 4/17/25 V C3 C3,C13 “ 2n7 C4 # C5,C1 1 ,C1 2 - 4n7 2n7 C7,C9 = 0 f 47 /i R4 4M7 C8 = 10 /i/1 6 V 25 V (SI C16 = 0,1 /i Cl 7 - 10 ... 22 /i/25 V IC2 IC 1 = S N 76131, mi A 739, TBA 231 TBA 625C C17 1 0,,.22/u 25V 0 zie tekst Onderaanzicht .sv.ss: > 5 1 1 _ • ySWS' 1 i.nln *.V iW.V^VtV > ri » i t i • i v • 1 • • r 1 % I f ri I i • 4 f i.» i \ i i % % I tt «ss # * «et i4 » i I ti s » * * i % l * % » * ';w« ‘'ïtfci'.tóMïJïJwJv.yrJ!! VtVriNV» 1 » S 55 K ♦ :»Y«Y*;o:o V.V.V.V.'fV mm*:*:»:*: V.‘.v.V.v.V.V.:.;.Y«X.;.y * .yX 4 l ; V w» & R32 a U) cr > ■ > y oc * !#• til. “Sa Wf'iViViVt'iyjL * ’ %J K © * WWÖOQfr ma i V A jOnftAA 4 ©5W© y& - * ’j m o •yss.tVA* % S QOOOQO OO «* I U *k .* JW ©PK t O yy v: r WW* Y©!*W*S! • •v.y r’ ■>:.yyyy*vyyy/y *yy-* f r .2 f . * r» o ri'.y.Y*Y/Y-Y ' ' yy. AV.V.V » * I r r i f i r ( / r i •' elektuur juli/augustus 1975 768 « 4 .vX'V' % * • • * .v % ». 4 * s ft :/.v/ ♦ # ¥ ► 0 « • 'av; v.v ft « 4 ft ft ft ft w > ft p iW ft ft ft .• ft * ft .‘.w, ft 0 ft p ft ■ ft fl » p ft ♦ ft • ft ♦ ft ft 0. ft * ft ft ft ft ft ft ft .♦ « ft ft ♦ r -V A « Cv ft A VA'XV # ft / / p Vi . ftV ♦ mm • - VA*." » yM: « / %W.-V- M .vy.v • » ft.p ■ • » ■ . ft .. ».* *.». » » iVft • ft ft « »x ■ ft » ■ ' ’ •/////•»-.>»;■/* . ■!v.v. A ft I > ,NV >A%Vp% - -V.V/AV. * « ft fl >V w-v ft J mnKw * i # < «VAV/ * • * * y i VAV * b * ♦ » » • • • » •VAV * 9 • * I ft • ft ft VA ... ►. ft ft • ft 4 9 4 i. J • • • ft ft X ft .4 »A* * v ‘ '.V.V.*...'.. . • f.VA * . . . A < 4 • • * V. V.V. . * » • a « 0 b ft * *. a « ♦ 1 “MMn / ’AV AV « » *.V. 0 4 4 .m: ♦ ► » • *> -V v.v* •VI V/ »J4 0 » • . ♦ » 4 *. 4 ft * P « ft* J » < * ft VAViWA \%Vi » a a « WAV ,A'AV * ► < * . < 4 ft • 4 V » /.*//. ft 4 * ¥ 4 b*% PA... 1 f * * ft */ » * • » •//. ft • « » ■ ft ft • .» a 4 « « • I « « Av ‘ •••‘‘VAV ft . .AV. * » ft i ft 4 4.4 ft • / » ft ft ft a • • • i • • ft ft ♦ 4 ft.ft v ft 4 « ft ,VAVi •xmxxoom:' . .'A'/AV.V. Ay * ft M> • » ft ft !'X. VAV/, 4 0 0 b • ♦ ft • . « *.VA, ft 4 ¥ ft i % 4 M.* 4 P • b # ♦ • ft • ♦ • • ,-AK. « 0 . é 000 ~ 0 * P •. 4 O A * ft » • 4 0 > * ■ * 4 4^4 •!A • •> 0 4 XMy// ♦ 4 ..AV ♦ • * 4 • • * ft 4 9 0 ft 4 * 4 * 4 ft 4.« 4 * ** b • * * ft _4 4 1 ft ft ft » AVA ft * -XMMM * • ♦ • 4 4 4 . ft * //.v/777. 4 a • 4 » « * ♦ * » 4 .ê .4 • ft.4 AVAV.’ .VAV*: -v.-.vv.y V, ft.# V * .♦ * • « » VAy ft AV < * * • ft. • » ».» A * #.» :m*‘ ► • 4 b 4 ■ * ,, Xv . » » A 4 ft 14 •v. ► / p 4 a AV **• . * i.ft * I « » 4 *.V, » # • 4 ■ * • »*• a % ft » « • a » t ■ a a b AV. ft b 4 I 4 ft ft • ft..P ■ 4.4 4 • 4 • • M>’ " • * i • ft ■ * b .0.4 4 I ♦ • « . ■_a 4.4 ft . 4 • • ft 4 4 • 4 .% 4 b .• 4 » MO-X » p a ft a 4 • ■ * % ■ ► ■ 4 • 4 • ♦ * a 4 0 * 4 J y .V * . . • 4# 4 4 4 4 i 4 .^ 0 II 9 4 4 » 4 ». » » bWVAV/ * ♦ « ♦ S 4 4.4 * 4 > ' • ♦-■AV «‘V.VA y.'.'A * 4 • ■ AV* 4 4 mm: * « ► XM-* b 4 4 4 4 ft < • » » '.* ../AV i « ■ » 4 * 4.4 :• oom: VMM, v.v:*::: > * «r a bT* •.VA'. > 4 .*. # ft 4 r ft * ■•« /. » » V/ V 4 # » • * X A* V.> * • I •.4 * OOM ft. 4 * P ♦ • 4 > ♦ * * 4 *.V. 4 . 4 4 0 4 •X < * • v.V 4 4 * » » 4 ft « ft ► ft »V*yVc AVV.'/ Xv. w • . A » » xooo 4 4 4 » •/A 4 • .b * • ft / 4 . v.v.v I 0 4 # • <• r' • < 0 v.v.OOOO^v » 4 4 4 0 4^4 a 1 #.* i 4 « 4 a 4 4 4 •/A •y.VAW a a « p * * . |V 4 4 .v.v v.v*: 0 ▼ AV.V * *. 4 I vv» 4 .# ♦ ft < 4 ft 4 4 » ft 00 0 ♦ » V 4 * 0 .4 . 0 I 4 • a b a » I 4 • a ft ♦ 0 • a ¥ 4 4 I ••-V.V- 0 0 » a a .v.v.v 4 0 0 >v •“ a’i_» VA-;# W*V^ è ► •NV b 4*4 » » . »■. A ,# * 0 4 0 XO^B ?///•: .// y. . ♦ b «. ♦ a # 4 “ * *. • ■ P s * « f ft ê'.'/jft# » • p % * * V X- v.v.v* • ft 0 0 0 4 0 ftV# » 4 P *4 » f VA a v p » <• ft ■ b 0 • O » ft M 0 * p * a #.*«* . ♦ 1 ft .y/Ay* » . » 4 4 * 4 % P ft» 4 . 0 0 ■ 4.4 4 » M r.y * . I ft ■ P M Aft b y 4 :öo « r 1l :*: .V.‘ .v.v AV. •v. OM 1 AV » 4 4 ■ « 4 -V • * 04 . WA « * ¥ 4 ■ * P 4 A *0 0. ft « * M .4 0 0 W:’ P 000 0.0 I ft 4 0 I 4.4 4 % A 4 a . . v 'Iv.V ft I A b 5 . • ft •//.s ♦ 4 \ • *.4 m * ‘i . . * a « b M>: 0 * * a ■ P 4 P.lf ♦ r-x* M 9 4 4 XOOO I • ► * o ft * « • *. •.* ■ ■ % ft *j4 P .‘A V.V *• m ■ J ft I * 4^*0 » *. .• .» > A * i*,V 4 b» *>: . .* b 4 ♦ p v*. ■ 4 .* .V.V V 0 4 0 4 4 V v v ft ft ■ » P J # ft w.v ¥ * • 9 0 9 0 ••v.v.v.-XX-X-::. * 4 / WM P 4 4 . P .4 ft » I ♦ AV r# .V. ft ft » 0 ft ft ► II / / xo% . IJ p • 4 * « 0 » • 0 b • a b b 4 7 p .y. 4 f A » P.a i < 4 ft I M >7 0 4 *. VA’ • • • ft ■ V ft 4 0 a | ‘:Xïi » OM 4 1 ♦ ft 4 b 4 . •AV. *sv p ft ■ 4 X0 « » « * ♦ • 4 . 00 V. • ft • 4 7 / 0 Av.> V ft 0 ■AV > * V V I .ft *.4. « » 4 * 4 .4 • • ft X • ft 0 ■ -V ■ » 7 • « v 0 0_«. 4 1 * VV 7 . 0 b A*. y > » I 4 • » /.y. * • ft VA* • •• ft » 0 4 4 4 V/ :o- V. » y P 4 0 % ♦ 4 ft. » I ft ••.00 K. ■ *.< « » ■ ’OOOO v 0 pp a 4 0V»V.' ■ VA ♦ » 4 ■ PP P 4 4 7 v ft p 4.0 fl * ft % 4 ‘ * f # .v PiJi É ft M *v 1 7 > i OOOv » i • ft # 0* 4 4 •-0-0 * » a 4 4 .♦ 4 9 C P ■ fl V 4 0 4 4 ft .0 * * » AV XOO-. « * p 4 4 / » ft 4 4 4 I 7 *. « ( b a 4 >Va 4.4 ♦ » -V' a_a * i 4 • ¥ 9 * a P .4 4 4 a ft * • * * » s 777 b a 7 XOOOM 4 7 A ♦ V. 0 ♦ < ft » 4.4 « 4 .4 >y-v •’ ‘AV r ro ♦ » *7 * • * p.b m A a 0 oy K ft .4 77 p / w? b. 4 0 4 4 4 « 4 * 0 4 ♦ a « X « 0> < 7 ft « i b A!A! ■ ft 0 » ft a *.« a » b ■ 7 ft M4 AV/ 7 » 0 » I ft » ;v * ■ 4 0 4 14 * 4 0 ft >M 7 ♦ .# i » a a » XMO f 4 0 ft PP. « 4 * I ft ft •S?Ay -*77 » » « i *.4.a ft « y 4 b 0 aVb » 0 ■ ¥ » * * 4 ♦ * *■ A’A • «0.0 AV 4 * 4 a Ov .%: / •/.*/. ». • • • V « * > b • ♦ 4 4 r * 4 #l 7 * v ♦ «ba * P ft.r # p 777 0 ft AV ft I « 4 " ft j.ll 4 A ft JU 77007 ..' • • 4.1 4 .• 0 ft » ft 0 •SS® » » 0 ♦ . P. ft ♦ ft 00000 fx%y *• *.* * om: / a b a b 0 * É # # 4 ■ «r « ft * a a 0 !vMv, • # i/Xr* ft p 0 4 * P > « * t * * •V 7 -' ► :m:ov. i i ■ » 4 I I b « 4 * ft • • VA 0 4 * 7 * ft ■ * .4 4 7 * * I 4 • .V.V i ■ » » .« - i - •••. m VAVVv^y • • * 4 P m « >»<»«•« a b a a «V • M I 4 a 4%VA' 4 4 SS ft * b 0 xoo ft .... v ■frxmk ♦ V 0 4 4.1 - 4 ♦ ft 4 P * xoooooo ft 0 ♦ A!#"« •.ft a.» « 4 4 4. » 7. 4 * P • 400 ft a 4 4.<» 777 . V 4 P •V ■ b * 4.0 m 4 b ■ xoo 4 v. a 4 « 4 vv*. ♦ ft p J* r p* »>* i ♦ ft • 4 * 9 9 ■ P .*7 p * W v VS 0 4 4 4 a P ♦.».%.• .4 $g& iV, .•.y. i X «44 ij VS 7 - • • * A Stt 0 4 ï p .vA'.y * •V 4 .0 4 I.» 1 a 4 a 4 ♦ ♦ t b V. ;s;: * 777 * X 4 P m a a 4 * ft ■ ft ♦ 4 • 4 * ■ 4 a v. ft s ♦ » • a a 4 4.0 » .4 4 ‘7. ♦ ft! ♦ » • * * V < • 4 p 4 ♦ ♦ 4 * 7/ 4 .V * . V p 0* 777 7 4 P.t P MO S ft J 0 0 0 P 7, . •_« ...... .* 77 . 00000- ft -V * \ 0 « 7 . ■ * •. i. 4 77 » • P % 4 1 * 7 » ». « a « 4 * * V.‘ 4*4 pa a • ♦ • . 7 . P » b 77 V.* a a b 7 .* . « » • « AVVA 0 0 4.4 a ■ «.4 VAV P V p b . £ » • ,p V. 0 X V.V7 *-* mm AV b . * 77. P 0 b * .*. 50000O;: ' 7 . >-::sSS ; :5 r SS b » ■ 0 0 ■- V mm 0 . i 0 0 A * « ■ 4 ft 4 » 0 0 t L f *» * S&fc: ♦ 4 0 ■ P.J VA.ftp.ft 4 p 0 4 0 >; 7 77777 .' 7 • ■ * P <*7777 I « OM: a • » W » /.’ 7 » 4 a * • • ft 777 3S»w a a 0_4 V.V. V . 4 4 a b « » ■ ► V 77 a 7 b b SS •-4 MOO v. A a. • #4 M ! 7 « *7. w ft . . . 77 7 IIP b.a ft 0 a » p 0 0 ».♦ . .000 MM: 9 0 m;v » v iS* 0 * 1 tj 7. * ft i 0 * 7 a* * A SS « l SS ♦ » I **<-*;< . . . . 7. /m 4 OÓMa- VAVAV ,V xoo * .4 » < 77 » • » £ VV, 7 VV ! 7 * ft 777 4 * ■ é ft b • ».* 0 ,v*«. , 4 a a t « ■ > A • . • *40 * •«• 4 a 4 .• • * ft * ft * ,'b' »»-«-• * *77 7 >X • .•^V.VftVAV 0*4 ■ ♦ 4. 4.0 4 * .*_• MAM.bAM.* ♦ ri.« • • SSS: 4 X l p JA* ft I I ft P - b f . P » I b s;s 0 SS: * 0 000 mP MM A >: 77 a V 4.0 a. . 0 4 a « 0 a .0 .♦ V 7 «.V.V AVAV saai 0.0. a s V •’Mv . . a * « * • »xo:m* m: • 4 0 * 0 . 4 * ♦ f 0 i' v,;-VA^. s; A s ft - ft V 0- • » a u • va . ... . , » • ft ft 0 « ft * - r -0 . 0.* 7 4 0 0 ft 4.« 4 M :*::* a 7 ,v p p 7 - * » X ♦ • * 0 a . 4 • ♦ * P a .■aal 7777, m :ooo>; :m p » a ....A ft a » 0 * s VVV a 4 M- sssliffl *> A.i.ft .• AY*. • , * •‘7 M « 0 4 a* 4 4 » A f f ♦ * * ♦ • P. 0 .ft ft • * S A ft 4 0 XMOO a 4 a .0 «"0 p a — — • . — - v.y.vvvS » * *777.*. 77777' 0 V 0 0 4 a 0 « 4 4 *«"»"• P_* V. M 77 7 ■ 4 p 77. pa s Vi A ■ o. 1 0.» r ♦ OOM» » . ** 77 . 77.00 777. ♦ .f. a • .4 * • 4 4 .• Sss A 0 4 » 7 SS •7777, » • » 4. ».« a » • ft b'a a *-x • .* :*:■:• • .« 4 4 V xoo*:* 4.4. » *.•«* * 7 V / 4 4 V • 4 r.*.4 «.44 P_P *7 ■ 0 4 f 9 4 b 0 « » 77. 7 A *> ft 0 ♦ ■VY&V. y. 0 4 4 a . ' » P.f • 0 0 b a • 4 — - * 1.0 •NV Xv ra s b • p o'ofx ’0*77 A ♦ 4 0 0 0 0 P 0 0 4*0 4 4.0 * X 9 9 y » ■ •-4 ■ * • * 0 7. 0 0 0 4 b V p ft 0 ; è A 0 P •VA .4 4 /. P xo* • A * mZé P V, :x* 4.1 9 0 A a.4 7, vMOOO*:* ■Ta a » i 0 4**4 a.0 •’H'a (T .4 ■ -4 . 4 _ 4 j 4 • 4 AV* : w X ft 777. * AA » ■ » 4 0 a .0 a.0 vy > . 7 7. v,y.v :yfe * 77 ® s A 0 » ■ « é 0 9 • 0 J //A* 7 AV p 0.* 4 4 VAV#i.a.P #. 4 .* 4 * ara • * * » » a a # p 0 b 0 0^4 7 . » * 4 S- 0..0 4 ». * M 0 è Xv 7 ► 4 .■ AV • M, « 4 .0 ft 4 S a P a. 0 V. At • .♦ A r.4 4 « 4 • 7 % M OOM 0 '7777 » P 4 0 0 4 4 P * P ft ft 4 4 « 4 v.v/.y"-* oo : xo* ■ p p * * 9 * * . 4 . • 0 . «_PJ». 4 — 4 * P • A « .4 ♦ P P 0 4. 4 • *-* 7 ft #.♦ * » 1 P ** r M0v. 7 A '7 » P P P * * X ■ 4 0. W~0 A > Sx> ■ • p.0 s :m 7777 ■ f • » 000 * •• ► a • i ft 4 b 4 777/ * 4. 0 4 0 * XM * 4. % a> 4 4 4.A 0 4 0 M * OOOOM 4.4 ar 7 ‘7. 7. X ■ A P.b a 0 < 0 » ♦ --•x-xSSv, 4 b-4-0. » r 4 x*M: 7 :-:m xm 0 ♦ ■;SS:-S AV « A P 4 • M.V 77 • a a ♦ 0.0 4 7 4 « 0 i * .4 77 P < I ♦ « 0 4 » 4 4 é 4 • 4 V 4 ft •«.».* 0.a. 0 4 - 4 “ ‘ VA ♦ P %V. ft P '7777 . 00*77 4 f A « ft ■» * 4 J 4 SS%* *:*> x 000 WAY/i * 7 A b.P ft ar ft ft • > b a ■ » A 4 f M p ♦ .0 * 0* P * 4.4 4 b .* •>.4 a ■> 4 # ft 4 a.a. • A 4 ♦ 4 A s* b 777. 4 » 4 0 £ xooo 7.*7a 0 •X 0 0 0 a •*b P « » «PAP P • P ♦ ft * 0 P 4. » ♦ # * *7.‘ 0 .V.V 0 4 V.V.V.VWA •AVAV,/.;. ♦ 0 -0.0.0 m- «V .* 4 4 ft ♦ .1 .V.V V 4 • 0 0 0 a 4 7 ft 0 I. '7 a* • 77 . V 0.4 • • *7 4 4 a 7. 0000; b.ft.p 0 4 **•> * A • ♦ :oo* p 4 a 4 a 0 0. • ft , V 4.4 P '7a 0- •- 0 . b. 4 . 4 .. • 0.4-4 .0 * I a ♦ .V « 4 4. 0.4.0 4. * ft a .0 7 ft « 0 4 0 V 777 •xo‘ ft I 0 a * 0 7 ^-0 a.0 7 a.a 0 ► « . ♦ ■S 0 9 9 4P A • 4 * • • .» .V 0 ft 77 ft < 0 0 0000 -.* > ♦ xoo 0 p V 4.4 0 4 . 0-0 b a;« . a. 4.*.« 4.4 4-A.0 » ft b A p a 4 b • .4 • ♦ ♦ ♦ ♦ ft WA B .\ # A «a » a 0 0 0 0 0. 0 0 • « • 4 000000 p 0 0-0 0 * 7. a 0 ft/ p 7 / 4 r.a. 7 -V 7 . • 44 * 4 P 4 7 w/.vv. » ■ i 4 0 7 S I • 4 "MOOO XM * VVV • * • b « 00* * ♦ '.0 .* 4 * * iVa 4 SS 0 0* 0 » ■ A t £ VA* * ■ *7 4 i Xv 1 0 * 4 >: i X ft » p 777 • • ■ » P •» p.A p.a. p v p 77 . A A*b% / * 0 J.4 P • ft < P P P SS p 4 W7 4 a p xS P 0 a.a r ' I 4.1 4 «.I. 4 .P.P •XOO* 77.' * • P A b .0 77 * * * P a a * ■ - a J0_a a 4 ■ P * .■ * 7 xo M P P_* VA'. VVV. V * 77 . Va . /Av.VAV » » • • P • 0.a 4 i y 7. , , 4 4 ■ 0 4 V.V. a » « ft MJ 9 4 P b 4 OM;', ft P 0 « P • 7 0. 4 a « /f p 1 4.i 4 7 4%y« : .s: * •XOO •SSi». i SS-, xovoo-x:-::-:- a b * ■ < WAV * 4 *.«.* * •// >:oo 7777. b a v p o * 'v! r V. ♦ Vp « 4 ft fl p p p.j.» . >0: < S: > a « ❖ » 0 ft **■■0000 ‘7777. 0 4 Pb 7. A 7* * SS: V ♦ ft P 7 m 4 0.0 4 « 94 4 a * ft 7_ MO 0 > ft m . 4 * r« p.b.i 4 0 0 * -• I.P.# A * ^S: 0v a • » 77 * b V/AVV a xx-: A X • a ♦ vy.v p: • 0 .■ ♦-4 • *.4.4 a.a. 4 p 4 y • a - ■ *. „SS £ •-4.4 mr 0M-* * A JS:SSSS$ • « 4 • 4 4 4 « ft^ A >: • ft x >:« 7.-. 7 * < P b • 4 « ft -*A'. xooo 00 » 7 • W7.V- :-XX ; x 4 » 0 0 4 9 9 0 p A « ♦ # 80 VA 0*1 * 4.* • • 7>y 7 P « ft a ‘ 7 .. a.a ♦% # b 4 b # . ♦ » b * 0 « 7a>*. ► 'Sv„ f X *•>> 7 m:::o:o:oov * ft r » ft l 0 «.■.«.P.P.# C/ Vi « « 7 .V# « ft ft ••%•« 4 • 4 4.4 4 I • * « a r > b • « a 4 » p p % 5555 7 S: l *7a ♦ ::m* • AP P * ■-vava;//* 5x- SBXOOM » ► V* » V 1 4 4 •-0 / » 7 f . • 7 * a I 9 9 9 0 4 4 \ » 7, ■V f mm VV-* * • •.# • p p < 4 1 • p ■ .V 7 A A X* Xv M* V.. b • * 0 JV**b - » vXO; jV. ■ oc« A b 0.0 0 a .0.0-0 0-X V 77 “77. 4. 4 WA...,. •77777.0*7 7 7 £ SS p ft *. a .0 :: SS&1 ':< •77 a « '1/7 0- 4 0 A b ♦ b v* .* “7. * ft « # 4 * 4 9 4 ■ ■ S: f * VAV ,41 A • A « ft ■. 0 141 A ./.V. s 0 0.0 , _ »»»•••• » * P 4. • 7 * 5K ft 77 '-* P Pb -è; 4 4 • 4. 9 % » SSS V f 4 • X ‘777 A « 4.4.A . A :oo*x » b - . • ».» XOO' 4.1 ft. 4 ft ft XO • 0 • I » • Pt* ft » a ooo a.a ♦ i p ► 9 0 9 7 * •. * • r •w ft ii; Ss. k -:-S:-. I • * 4 # 0.0-0 4* • %v 4 4 ;• s 7 » . ♦ 77,1 I b » A V p ft o:::o- M-77 7. > ooooooo-ro-xoo- *: , 7.*7777*N*.*700 7777 J 0" * •/ X a .» 4 ♦ é .V ft • p# I •/ é 4 X p * ♦ ft 7. 0» 0 :xSs P . -V » 4 . ♦ . J « I ft 4 ■7 7 A. 4 » P.4 • vy a • 4 .* % • ‘- 1 0 0 4 b P / /. vy... A • i . S' * 4 ft » XOOOv p « ft ‘.‘.Vi* A ft % X** * ♦ • ♦ vv 7.M5x* < ■ •. a S: « I. 0 * I * ft *• P ♦ xooo a .♦ --0JV ft. ft • A/.P 77 4 » « 4.4 : .77 r ft ♦ a 4 • 14 » 0 * X ♦ .vy. > » X 7 - 4-0 • . • 4 ft.P ♦ ft • .ft 7. P B SS 9 4 * Pt 4 4 > P 4 0-* 0 os ♦ * p » • ft.p •,.'777/ s 4 ♦ ♦ . • . 4 P.4 P P ■-* 4 ft 4 • 444 ► i| a v - 4 - - . •* ♦ 4 a 0.0.0 77. ♦ > SS: P • *. • ft ► • A * ft r> ♦ • • • ft *.vy. * .* 9 » 4 ♦ 4 « 9 4 4 4 RJi ft S V.V.VAV. ■ » OM • • • r ‘7 * ■ a ■ • .* > ♦ •// b^Ppft 4 ft P • ft * * 4 .VVV. • 9 0 9 X i « » •>.! 7 ' ft VV A 7 * *100 vv . - 4 r xoo :onv • Z. 1 /. 4 4 0 4 0 4 s c- a j '7 /// 4 .* * 0 A « • a.a P 0 J.4 ftb 4 9 * ft • • # • * *.\\v 1».*/ P P * vv00“ v ft 4 > a a 7 V « 4 « • »•%.. r 4 77. SS ft ‘ft ft lV * » ft » 0 b 4 7 . 4.1 ft * 0 * 7 » * .v.V ft ft * ft ft ‘ 7/.* 7 7X0 P :7. öffl ï- Xvv • ♦ i a 0.0 i ft -•»vv* ■7 4 _P . 0 V/ • P ft • » * • /AV * 4 .* ‘77/. *7 •• • k < 4.4 I 7 • • - ♦ • ’ 4 . ft ' ,\C * -*/A' a 4 -' /;VV. , AV.VA , .*.VVV.. . aV0‘ *„-*,„.*.* 7.00*’ a 4 ft 4 77. ;v-v 7. ♦ a 4 •- 0 _4 777 ft * 7 77 » J S . mi a .» f: 7 ♦ * • * ♦ ft - Xv.-.- • **-v.vv «SS 4 0 4 4 M.*/ V.SV.V lf s » .■ v MOOOOOOM 77 . . ■mrnmmzmv, "SV.'.'.V.V ♦ - ft » ft ft f.f » ♦ 7 ♦ "7. A • • 4T 4 AP 0 ft % X: b.p • ♦.*.* » *S < • 0 r. • • • ' V P.4 I 0 « * * ‘4 B • ft 4 ■ 4 m ♦ p pp 9.9 p ft « » 1 .•♦ A I ■ * k » 4 . 4 * '7 4 A a • * » 4 .4 P V MM ■Vp t>^ .v.v. -•♦w. • a ‘ PA.*.* • • » * 0 * 77 . P » ♦ S-x 0 A A * .»* 0-0 7 •y :o ■..« - . ft ft ft 4 4 » V 4 « • 777/ - - 7 4 » » I 4 ‘ p 77 ♦. 9 9 * «aa •//. ■. i. • aft a » » ft.4 4 V ■7. •. * 0 4 » « XO ■ ■ p b » p 4 ft • .0 ft VVV Jl 4 J Xv • 4 >v ♦ .♦ 7, 0.4.4 P t * • • 4 b P 7 4 ft ♦ 7 B SwK 0 P I ft .b ?:m • .1 VVV p ft p ft p ft .V 9 • - % OOvv » N • • ‘ A • • .VVV' » p ft a_« 4.0 A 4 ft b 4 *7777.' 4 KA b J b ft 4 * H X00-77 tX* •/ 7 • * ‘ S P.A * 4 I.MJ. I.A a ^ iVxWxSSs -•*• 777777 . tv ft • 4 .• ft 1. 1 ft 777 r 0 1 » • « 4 %V k 9 JÊ ‘7. 00 :«S: : :vS # ft.» b • ft o » b ft P * ► 4 4 -• « 3 • . • 00 * A ft ft Xv p 4 4.0 a •V' •-* v. 77 * p m A » 41 .0 p o 0 •XOOOOMX MOOOOOM • # '•SS: 0 • • V. k > • » > i A ♦ . 4% p 000 0 ‘ • a Wi VK' 7 777 » « 4 •Si 1111 r p ar ft -77 s : s*. 4.0 * « ft • » *77 p ♦ • P ■ - b • 0 0 4 0 ». :oo*:ov . . ■ • ■ . . . . * m?' . 4 0 t P r .< A ft * OV‘7 » P 0 0 0 b.P * 4 » 0 ft # 4 * • • » 4 0 * >x b V7.V r.a p p » 0 * ‘ • * • 4-0 >v.v#> • P é # ft,-/ vXvp*. » * 0.0 :oo . 0 * 77 / 77 / p ■ a 0 4 r 7 sss 4 • 4 t P * >>>> É . - >:5?ooM VV77.00V ft 0 4 - . t-XO-vvv » ■-# 0 ft ‘5*77 » b ar a 7 7 .V7-V* 1 / i • A ■7 ,sss : .'/.*. ft £ I PI * ♦ 0 « ♦ .4 l ft I 4 P . . 77 777 • » 4 ft ■ P % 4 ft /ft 4 M » » ♦ «.4 ft 7»77 k » • » 0 4 - « 0 . 4 0 .* p r b b » • VVV, ‘ 7. » ssa / • p 4 a p ' 4 * P « > & V*» ... p ♦ ft % ft , 4 I 0 O ft * • - ft » p 0 « « * » b .4 0 * * * VN* 0 4 A -• 7 , ft ara » a 0 4 b » a - .*7. :M 0 r 7 a. a .OOO'**- ‘ ‘ p • ‘ 4.4 • » ft ïï P b • . a SS s ft * » b ■ a . 0 P ■ P a 4 p » r 0 09 » \ ■ •»•»»» 7 V k P V p p » ■ » M « • » P S^: : .*.*7 555 .X •> ft .0 0 * « 4 • • V V/ 7 . 7 » . 777/7 0 .• 4 I W ♦ 0 b xo WA p * b a 1 0 o» p p 0.0 0 4 P t VV. . . I «I * p ft % » 0 I ♦ w p • I » 0 s k 0 , r ft p p b « ft ft.» ft ft p A ♦ ft SS •SS; I ft 0 4 ♦ *.V .*77 / a 4 0.0 a I • s v 4 *77 !7.V * < 77 II 4 4 7 ■ P 0 VOO S; P - - ♦ , A . • VA a 4 4.4 • ft 0 0 ft > ooo***’** • . 4 . .V b J 4.4 ■ a. # 7 > p / •77 7 p - p 0 0 » a 1 s t p> . ‘ • ft* s® 55555:v. ■ 4 ML Ovv • -•-*- XM 4 p • a • 0 kXv /77 p ■ P.ft.i /.* ft 4 « 7 , V.V r/.i p ;sss p 0 • b y. vv AV P P ♦ b. p 7/0 4. • — — X a b » ‘7 IJ ft OOM v.*.y. > ‘ 77 . 77 / » •m, M>: p p / VA/'v .• 11 p • - s a a M p * a » 4 •W.V a*. 7/a V >V.' p 0 000r S:SS--- • • 0 0 m 9^0J0. I 707 « W . 0 ♦ ‘Aki b P #.r 0 r ♦ - Sf . : : : 00 o-:-.-. •V/ 7 .V// 7 .. — s 0 0.» • ft 4 I 4 * r » A p *• ■sss • • ♦ 0 p t 9 0 0 9 0 0JfJP » ► . XO V/7 vv f • ». 7 4 4 4 $ • «.ft I WA X* j • » p * ♦ > ♦ 7 , a P 4 P fl * 0 * 000 : • p * • XM - ft^A p ■ t « ■ b « 777.V. X 0* < 0 » P P 7 0 P • • *7 4 # A b 1 B 4. ••/.V 4.4 *2 ■ 4 P H » - ss 0 4 OM 00 . «y 77 .n0 77 - X-5 p 0 . 4 • «■ 0 ♦ m pa A-iv V p p p 77 . 4 ‘.I p A 'AV ■ 4 77 * » Xvv 00 1 p • • « • • V * 0 b ft 0 •V ♦ 0 > -• i r.r ft 7 p 17 777 . 7a’ . XM> •/.v.v.v;.. 1 SS ..«vSS 1 A.a . b-0.4 o-xo* *v*y« iy.M - ■ 'BBS * 4 0.0 » < » p . XO p vv. * .V. * -V • ■ ■ V 77 7 / 7 . 4 077 * a * P-A / ■ • * 1 .• •V 77 .vy. 1 •♦I ‘ * > * i • • 0. ■ 0-0 0 9 .* * ft P » - • JCb ft ■ • xo- r ».• :S:S ft * *. • 4 > * # X* ■ » M -V m • • A * 77 . * « 4 4 ■ 7 -V XM vX ••vv 00000 M 7 777 ■ v *vy vv*.*/. * a « • a a * 77 « Ov * b OOOMo VVV 4 S:- ► / V p * M SS •• :.vS ■ S ft. ft 0 4 « • • I .0 4 A 0 • r vvvv > . . XOOO- . y •VVV;*; 4 -OOOOv 0.0 * •4. * 0 • 0 0 -P * > 0 X 5 77 . ■ I b VVV VA ► * < ft' 4 b • I / a 4.0 - b > II •V < 4 ■ P » ft .0 a * .» ■ 4 *.* * w - / \ ■ ft. ft I * p.f V.v V.. 14-4 . ■ 4 P 4 SS ai > »: 4 iNvro - 77 7 . V.V r ft - ft» X m 4 0 •.♦.ft 4 -• 0 jOl.ft > ♦ .0 7//, b. 0-0 p - >> 77 : » b J * V/aV P.P 4 s 77 . « > • ■ 4 .4 « X/ t •0 a i ■ * * •. » ♦ ** xo 0 . • -07»-*. • a 0- ■ XlvÓvy/. Vi* p*i ♦ 0 > - f 0 4 « 4.0 • ft P 4. 4 • • ■ , * SS 7 s;s 4 VA _v:o * *m*55:X: 7 / - 1.0 - 0 4 -V •-*-> 77777 J V* I • • • - 4 7 77. 4 • • • 7 4 0 0 / B » A 3 ft 0 0 0.0 * *v*.y.’. w-v ♦ • > 1 » IA 7. > :m ► 0 956 vy • * 0.0 ft • ‘ *7 - > * vv; 4 * • >77 • j 44 t ft b 4 I fffi ?! /1 1 p • ft - ft ft P vv.v/yNV /»/?W p ft A p - p 0 » • 1 • 4.0.0 .4. 0 0 ft '.VVV » 4 P ■ 1 I • -■ • ft » ■ 4 55 A‘. IvOM •XOOOÖÖ £ • -♦-■Af s s..., 4 ft. ft# A > :S:S: si;s ► s r> -■ SiSSSS ft »>: ♦ f •-• v 5555555:Xx - -XMOrXvX;: v. .000* 7 X-7.V7.V777. '„AV.'A' VVNVV/7,-7. . xoooo: * 4 . , * ft ■ NV • .4 * • p • A ss- WVO/. y.y/A > a 1 7.VV’ • J 0 4 4 b • « lOOÓOOO-X OOO*;* 77 . •77/77.“ / 7 V > :S:S: - b p ft 7 1 • •0 0, P» s: SS 00 4 .vX* m X 7 4 * #.0 * a 0 7 0.4 «é « 4 0 4 • • • “ 0 J 0 4 4 0 *-• - ♦.0 0 0 A ■ A ■Ir. ♦ 0 1 949 p * ■v o»? SS * 4 a p p ♦ * 4 «_* p 7 « a ■ 4 0. k VAV - • /■w* 4 • • xoo » J MO # • 4 I.AJ • • VV * P« ; :o • 4 - C0.I PA» 4 4.4 %N NV P.f P, r ▼ « ♦ ■ 0 7 V MO o. 4 4 ••o * o* o X > • • é o/.*. • 1 -* ft. » ♦ • • t pi*.».*. S«- » k 'VN ÈflC <7 X ft .4 ..0 - r 4 4 * 7 . vOOv; sss I 0 ft k ft aV pp ft 1 7 . »_* * 7 X t M a I A * < s »« a » 4 a • . » 00 7 * v 7 . ! . 7 7 ft ✓ • • ■ 1 VV • • .» 10* M •y • .. > vvvv VV/7 . A 77 90 m ■A :-s ■ m 0. P 7 .*/ 7 P 0 OO a 0 p * * 85 V 777 MO « X0M0H P-0 y v - • A 0 //■VVVV Ss!*s :::*: 0 p a OOOOv * A 77 1 a . 4 .0 ♦ • ,«ti *.a .AV/A VV • 0 « bVp 4 I 4 4 VVV • 0 i 4-0 I» ft V 9 a a ft ft 9 i « • v • ‘ •77. v.v.v*. »*!•«%•• «ftA ► • 4 ra •• 40 A 0 0-0 » a • 4 t.i | •.a.a. 4 a 0 « mm. 99 1 xo ft I a* ». b .-.vv* ♦ ///* - « 0.4 vv, * ► p aS'pVi • % 4 " •* k’l-l.k • P • » « «P * t.ft P ► t b.P s p # ».l *’•* I p 0 0 0 *■05 4 I /. . 7 4 P « * V»XM - ♦ .0 » 1 o-.- 0 k S ‘ «-• ft V b • 4 ♦ 4 A k.« / « P.4 7 ft S k I P 4 P * » A ft P * isSSSS «* 1 ...... 7 7 J b * b .« 4 b • * 0J > •**xo* *-*,—*— 7 VVV/* 7 7.*aV KOO* 4 XOv* v»,‘ SOM: « 4 4 *V •7 a * b P b .4 ‘X aa »!#!■» 0 .W 000 .V p iVj 4 . 0 . p 7777 « ■ - *_k ■ a » b 4 1 P .• * a ♦ ► • » • k 4 ft ‘•Aft I * MO 7/- VVS TaVVVV I • P P 4 a iV*V#\ é , ♦ . ► :« • •-•70 •SS 4 # 0 M.l.0 9J0 a *0 %J4 ♦-4. 44b •-«. - .Si •vv ,y 0.4 :S * S: v - . 4 • • .0-4 ■4* ft ‘ ft • ♦ 0 » ft / ft ft • • • ViViVi '•“OOOOv 7/7 •X ft I • * 'X'-f 4 r •kV. V V 0 - XM. 7 > «SS: X • « r» 7 * 7 S * ft f? 1 * 4 b . « WSSS 14 h V » • I i “ VV* 4 • 4 -* * • 77 a 1É&. » a s ft o 0 a V.v 0 • r P* 4.» y 4 « • 4 055:* .V? ■ c ► ■ .*.•.*/'••* k 4 t ■ 0 4 ft I * SS .VVV 0 p NV B fl ‘ / s b a 0 . 0 .P V » VA'Xw //Xvvvvvvv;*:./ .-.vvy.vvvvvvvvv» pp VN &SS& > P a :oo I 4 * 4 4 - •-■- 0 av:* 77 .;.v. > vvv ...... xoooooxxooooov « n « « * ■ * » * « 4 4 4 0 .4 0 0. 85 M 77 «4. X a a / * P 4 I ft.» • 0. 4 * •SSSSs:; « p p * w V •a • ► •4 ft .>00000 XO:/ • 4 WiV/ 1 ^ ♦ r t.ft • « v “OOOOv 777 « •* .V .V y / •7/7. . •VV SS # 4 « a • fl «-:«% a » a • • 7 P 0.» ft • 0.0 >7 ft * 7 , .MvVVyva * 7 . 0 « 0 ♦ • ft b &s 4 . 7 . k *99 «Va ■ p • .r •>»»Xv ■ * » / SS: » « Li • I. 4 ■V vv 4 S . 4 t * 4 4 9 0 •-•-Pt* 4 o* . * ■ * a ■ «. « VVV. SSSS:SSS:S«:SSS:?S-.-.- «OOMOOyvOOOOOvvvOvxOvONv ' *07/00. V VN ....... .*777777/ • «V • • • 4. • . 4 .• .0—4 — 0 1 4 0 0 • .ft « V » ft. I ft •> Ar SSS:? vv 7. A 000*7 V, p*4| vvvv***»;. S ft 4 k t 0 X m ■m o*:o« fl '7. « . • 4 »x ft. ft mmm: 4 ■ « * > * .-x-xovvoóoïoöooóoooXó: * .VVOOO.V-t.v ft • "l|A B ftVft» * • 4 ^ 4 - 4 ■ • ««SsSSSSS * 0 #a. 4 - rov.v b 0 r t r ft ■ 0 r. * 0 fl» 0.4 p 700 * . ■•S:S: 4 0.0.0 flfl / fl P flflt OMM *7.;.;//. J. » » ft # >ss « * » k f p N ft ft 0 9 « b b B .ft a a ft 4 • ■ > V * » OOOOM • .4 I 0 /X0 v - 7 b 4 7. a • » s * 4 • vvx- 7777 P B V* 0 xoooo*: -VA* * « p 77/ 7 .V » ■ 4 7 • • • 4 M 070 a.a aa s ■ Jt * VVV :S< p V P p <0 X • • ft V a.a % . 4 4 vy/. ■ s « p « 4 ♦ A. ■ Bk a % * -Va* 7 ♦v»; :ov' ■ ■ y.y A. • 4 ' a 4 0 .1 7 S>s;Ss«v>x • .- • • 0 7 ■ NMOvOOv s s #ft-l ■ ft • • A 7 7 ft 7 k r 4 • • Aas SSS 7, W 4 ,v p b 0 • -ft • * P k .• • • *7/7. VVV A‘. 0 A 4 ‘ « » m i « M 4 « SSS l 4 b 7 ft ft 0 fl » b Aa k P ♦ • 0 ■ P •-•-•-VV ft P 9 0 >:o*:*:o*7 V VA , //Ov ‘ /» *:• a* Si isi '777 vXMMOM/X Moooo!:;::;:::* b * fl p NV i J 0 V5050:ÓO:: * 7 / VV'aV m ■> : o-"///.:/. ». 1 t • • o* . > 77 . > X p ra X VVV* • ft P .4 SSS-:- •7. vvv///.*/.v;/7.vvvvv p V 0 » • 7 . ‘ft. Vft JW-WOQ IV.v t-p.ft-p * 7 77 /.’ “ ♦:« ■ ■*•*. * * • * ’ . 7 7. m p m OOv ■ iV • 0 V ,v x - ffl • .1 P V- a * 14 P P ■.ft » i M 9 0 4 •Vj M OM •V I 77 •XOOO p 777-.V , '“*^ s ♦ «« fl A>» » 0 ft aft«A P » 7 4 4 • « VVV PJ p & l> •:S:S> 7 *4 ft ■ * V VV'7/7. - N 77 * *.0 ; :s : ft ft 4 • *xo b • .« M. p b 0 liÜIF r 4 0 - p b.P 7 . . '7 P ' - 0 p ÏM55555000000 a >700 — » as 7 7 p sss 0 4 0 « vvvvv.v a ■ X •77 •sss„.„ •s; k P 7 V : S:i . a « Vi o/. p b 1 7 Cm 77 4 . 4 * k SS-: >X 0 y 7. • • • a * a p - * 1 IJ MM VOOv*; . a * SS;:i .* » 7 s » - f 0 .0 sssaa-v^- a “ 0 MX ffl ij.1 1 *vy * 1 » « * » /. » ■ • • 7 N SS *77. |V/pVp V VV* • * SSSi: P a.» « 1 .*> - 4 0 0 » .• • r. 4 IA -iS < 1 4 - 4 -0- 4 M / * * ..... 0 - • « • « A ■ P 505*' » a - * xSS *7 • M a 1 , £MS=* 4 85- * < • J / IJ P • o » a V > 7 * MvvVv vy B 7 . 7 •-•-ft 4 M > a « ’ :SS:S«S:S«SSSSSS: liS % I •.■SSSSiSi-iSs-- v S:£«Siis;ii;:;:i:sS:SS:i:S ;vX -SSS ; «:SSSSS:SSi£^ * o 7 ■ 7 , 7 .' SSS o , r p 0 / -■ • > a. 7» s XV 7 . b 0 b V 7AWA P b_a fl < .■• • » ► fl‘ :oo * ■ r *_. « ffl 7 fl/ s v 0 P ‘ I X »» • * ft r 0 ft » fl • .* »0v 7 b 4 ► p / a X. r t / 00005: •-ft ■ p fl >:m VN 4 .» .0 ..ssssSii' b V V* XOMM 0 4 p 7 7 0.1.4 7’. vX p « ■WAV vyyy s • -• -ft- 4 . ■ 0jb 1 xooo I. • X p 5:/o»5n ■5555555 ■AW S: 555555: » sssss iSiSiSSSSSS A i 'pp* p * f» ♦ 4.» .*, AAP ► XM p >55 p Sssi 4 ft-ft. V I M 1 • • * • • 1 » « 1 t.#P • * t • «*b *’t 1 ♦ «■■•■««« 7 : 05 : 5 ' i k >.#.P *A- 4 -l - 4 4 4 9 4 9 * » * ► V •• P.A.A « • a » • ft b 0 • • » ft • Pt NVftVf>I. OOOOw ... V VN 4 » * I » ► * * * ► ► . « * p.0 • '77a*. 4 4 1 1 • ...... .V.VV7 » ar • . • r * ► * .*.*.*.* 7777//.*//. VV.VV7.V • • • ‘ } * * ■ » 1 > ► a 4 * 9 .r » k • t 1 • . ft- 0. ♦ 40 » * < » > ■ ► « • “ •7 V77.y.vy//.*/. • k • * * « • -»-P 4 4 » ► • . • * » I t ■ • « • ♦ • • » * « * I » 4 b « * • 4 i k •• ft • •. •NT- 4 * ■ * i k ♦ * 1 * ft 0.0 4 • • p 4 • • k • Vflfli • • 4 ft. 7 7 5 • ♦ » » 4 fl r»7 v « « 7, 1 ♦ > ■ • •. k • ♦ •AV.V 0 m 7 a.0 4 p " » C I* . a I * f I*» L * »** b :SS'SSS«S « 3 Mvvvvv p 4 I « V.SVAAWc v ,y • • o. I » t # 0 4 4 0 o AV 4. * 4 7 Pt 0 r « 7 •7 1 ■ ♦ «ft . 4 ♦ ♦ » k k t NV 55 •. ■ « 0 X 5 :* 5 x ♦ . A ■ r r Ar • 4 t ► VAVW/ 1 4 • 0. 4 . • Sv a a »V»Vfl-Vfl ♦.ft.P 4 b. P.«. a 4 fl 4 \ 4 0 SSS-9SS5S • .• 4. • ' P 4 4 4 0. ft ' p * ♦ • .4 ft • t « 77 » «sas.- ‘ 4 •« » « 4 ' • 4 • 4 ♦ » »*4 « 4 4 4 ft ft •ft 4 I V/.'/.v ft • • ft 1 4 s ft •7 4 ft 4 P A/k-ft. • • • 0 » 4 9.9 4 ft/.* ‘ l.k.* 1 • ■ 4 . P 0 4 .* » ‘ • .» ft » ft OMnOIóOOOvXXO - ft I 4 A * . // • • •000555555 * • ft I p 0 0 0 • 0b ft .ft VpVbV ♦ • » • * • • ♦-• V. • 0 I > * * « • 4 » s 0 1 00 » •7a I k • • 77 « 0 0« « . 4 « VAWWW*. 4 4 wws* a • 7 * 7 £ Wfl 7 » * •kV « • 0 « X ft ‘ *.w f; a ‘ • b 4. B fl. » b k » I ft • « < b I 4 • 4 • ‘ Xvvvv ■VAV ; • » * b .• ft k I ► 4 • «. 4 ‘ 4 • * I 4 P. • < *44 • ♦ I b » 4 * 4 * • * 4 k ft I 0 • • P • 4 r 0 0 ft I •■sSissisSSsa- • • r v\ Oy • • • « !* # fl M 0 SSSiSStSÉ-: SS... » 1 7 • • •ft • • • « 0 - OMVvvv ft i • « ft 77/ V • ■ ♦ k • » • * » Si: • * k oppervlak koel- lichaam (cm 2 ) sek. trafospanning (V) 50 16 80 18 Het is veelal een goede oplossing om de behuizing als koellichaam te gebruiken en daarbij de transistor aan de buiten- kant te monteren. De stuurspanning voor het relais Re be- draagt ca. 10 V. De schakelspanning van het relais moet tenminste 250 V zijn, terwijl de maksimale stroom van de ge bruikte eindversterker afhangt. Voor stereoversterkers tot 2 x 100 W/4 ohm is het Siemens Kartenrelais E (V2307- A0002-A101) zeer geschikt; de maksi- male stroom van dit tipe is 8 A. Om te voorkomen dat het relais gaat klapperen wanneer tegelijkertijd meer- dere aanraakplaatjes worden bediend, is het aan te raden parallel met de aan- raakkontakten de kondensatoren C a t/m Cd van 1 n te schakelen. Parallel aan de kontakten van het relais kan een kondensator van 0,1 juF/400 V worden aangebracht om te voorkomen dat de kontakten van het relais inbran- den. Het stabilisatie-IC TBA 625C levert een uitgangsspanning van 15 V. Daar dit de minimale voedingsspanning is van de MD-voorversterker, moet beslist het C-tipe worden gebruikt. Een koelster is niet persé noodzakelijk. Om mogelijke oscillatieneigingen te voorkomen, moet voor Cl 7 een tantaalelko worden genomen. Figuur 3 toont de print-layout en de komponentenopstelling van de TAP- power-schakeling. Met uitzondering van de voedingstrafo, bruggelijkrichter, af- vlakelko Cl 8 en relais, zijn alle kompo nenten op één print ondergebracht. schakeling bedraagt in de stand ‘OFF’ ca. 30 mA. In ingeschakelde toestand wordt bij hoofdtelefoonweergave de stroom maksimaal 100 mA (natuurlijk zonder TAPkast!). Wanneer de TAPkast is aangesloten is de maksimale stroom- opname 320 mA, indien is ingesteld op koptelefoonweergave, de toonregeling ‘recht’ staat, gekozen is voor mono- weergave en de geluidssterkte op maksi- mum staat. Teneinde de verschillende gelijkspan- ningsinstellingen te kunnen kontroleren, zijn in figuur 1 een zestal meetpunten aangegeven. Bij een sekundaire trafo- spanning van 16 V gelden, wanneer de TAPkast niet is aangesloten, voor de meetpunten 1 ... 6 respektievelijk de volgende spanningswaarden: 20 V, 10 V, 12 V, 6,8 V, 1,8 Ven 6 V. De hoofdtelefoonversterker levert bij het maksimale ingangssignaal van 850 mV een effektieve uitgangsspanning van 2 V. Aan uitgang D kunnen koptele- foons met een impedantie van 400 ohm of hoger worden aangesloten. De waarde van kondensator C23 is berekend voor telefoons met een impedantie van 2 kohm. Transistor Tl moet goed worden ge- koeld; de vermogensdissipatie — en dus de afmetingen van het benodigde koel- lichaam - is afhankelijk van de sekundaire trafospanning : De met N3 en N4 opgebouwde flipflop verzorgt de omschakeling tussen hoofd- telefoon en eindversterker. Als de poort- uitgang van N3 zich in logische toe- stand ‘1’ bevindt, is transistor T5 in geleiding. Daar T6 eveneens in geleiding is, belandt de voedingsspanning van uit- gang C ook bij de rond T7 en T8 opge- bouwde hoofdtelefoonversterker. De uitgang van N4 is logisch ‘0’. Transis- tor T4 spert en het relais Re bevindt zich in de ruststand. Het relaiskontakt, dat aan de primaire kant van de voe- dingstrafo van de eindversterker de spanning voor de eindversterker in- en uitschakelt, blijft open. Pas als de luid- sprekertiptoets wordt aangeraakt scha- kelt het relais om. Het eerder genoemde relaiskontakt sluit dan en de eindver- sterker is ingeschakeld: de hoofdtele- foonversterker krijgt nu geen voedings- spanning, omdat door de logische ‘0’ aan de poortuitgang van N3 de transisto- ren T5 en T6 sperren. De MD-voorversterker (figuur 2) is de zelfde als die werd beschreven in elek tuur december 1974. De voedingsspan ning voor de voorverst erker wordt verzorgd door een stabilisatie-IC (IC2). De aansluitpunten A en B korresponde ren met die van figuur 1 . Bouw f De stroomopname van de TAP-power- r elektuur juli/augustus 1975 een aan sluit busje dat verbonden is met de kontakten van de jl-toets (zie fi- guur 2) In feite is de stopwatch-adapter niets anders als een eenvoudige tijdbasis met start-stop mogelijkheid. De tijdreferen- tie wordt afgeleid van de netfrekwentie. Na begrenzing wordt de dubbelzijdig ge- 5V + F. Schafer Veel pocket -calculators, ook de goed- koopste, bezitten een zogenaamd konstante faktor geheugen. Deze moge- lijkheid kan uitstekend benut worden voor het uitbreiden van de mogelijkhe- den van de calculator. Wanneer men bijvoorbeeld het getal 1 in het konstante faktor geheugen stopt en vervolgens de jl-toets indrukt, dan wordt het getal 1 bij het reeds aanwezige be- drag opgeteld. Door repeterend indruk- ken van de Intoets zal steeds 1 worden bijgeteld. Als het indrukken van de toets met een bepaalde snelheid wordt gedaan kan een tijd sindik at ie worden verkregen. Dit laatste houdt in dat de calculator kan worden omgebouwd tot stopwatch. Bijgaande schakeling toont hoe dit om- bouwen kan worden gerealiseerd. De schakeling wordt als aparte eenheid uitgevoerd, zodat geen ingrijpende wij- zigingen in de calculator nodig zijn. De calculator moet worden voorzien van I 1 I I I 1 r • i •) i r i i f 8% v.v. & 2- v.v iTiTi 1 k :1 J( lü: .vk I m • % 0 7. 1 r dl lijkgerichte netfrekwentie (dus 100 Hz) door tien gedeeld. Aan de uitgang van de deler staat nu een keurig 1 0 Hz- signaal ter beschikking, dat gebruikt wordt om een relais te sturen. Een relaiskontakt komt parallel te staan aan de kontakten van de jl-toets. Het starten en stoppen gebeurt met behulp van de aanraakkontakten van een set-reset flip- flop opgebouwd met NI en N2. !v 66660 •' | • | # ▼ ▼ ^ » T » • • J F o • .••• • • . • • • • • • • • • % « » b 9221 G G CN O O 1 3 wdg 0,3 mm CuL, spoelvorm 0 5 mm (met kern) LI 7 CO O co A LF 1 n SFE 10,7 MA 22 p r n i I BF241 Tl I I c> I Li I 220p 1 n i j 1 t_ 3 22p 4 12 co co 470 n n i o 9217 De schakeling bestaat uit de reeds be- kende applikatie van Siemens met een uitbreiding, bestaande uit een ééntraps- versterker op 10,7 MHz met de BF 241 . De trap geeft een verbetering van de sig- naal/ruisverhouding bij kleine ingangs- signalen, omdat voor een hoge signaal/ ruisverhouding aan de coïncidentiemo- dulator een volledig begrensd signaal dient te worden toegevoerd, terwijl I I SE i i l Ü14 *1 1 £ lTJ i i kan eveneens het pin-compatible IC SO 41 P worden toegepast; de gestippel- de aangegeven versterkingsregeling (pen 5 van het IC) is echter alleen moge- lijk bij de TBA 120. bovendien bij een te klein signaal een grote vervorming optreedt. Voor spoel LI kan een normaal in de handel verkrijgbaar 10,7 MHz midden- frekwent bandfilter worden gebruikt. In plaats van het aangegeven IC TBA 1 20 elektuur juli/augustus 1975 768 r^\ + 12V + )12V > < CN CN V. Larik O o CN CN i hnO| X 10V X 10V Bij de schema’s van de figuren A t/m E gaat het steeds om een ééntransistor- versterkertrapje, helemaal ‘volgens het boekje’ opgebouwd rond een BC 147B en bedoeld voor een voedingsspanning van 12 V. De kleine verschillen in dimensionering resulteren echter in uiteenlopende versterkingsfaktoren; versie A biedt ca. 100 maal versterking, versie B 30 maal, versie CIO maal, versie D 3 maal, terwijl versie E 1 maal verster- king geeft. De daarbij optredende ver- vorming bedraagt bij alle uitvoeringen omstreeks 0,3%. De uitgangsimpedantie van de verster- kertjes is ca. 2 k£2; de ingangsimpedan- COH OOI 2/U2 BC 2/J2 BC 10V 10V 147B 147B g G P*. O rr co co co co 100 M 100/2 10V 10V o o o o 9256 9256 1 x-versterking biedt; in- en uitgangsim- pedantie zijn hierbij bovendien zodanig dat de eigenschappen van dit ontwerp ook bij de meest uiteenlopende belastin- gen niet nadelig worden beïnvloed. tie van versie A is ca. Ik5, van versie B ca. Ik8 en van de overige uitvoeringen ca. 2k2. Tenslotte toont figuur F een konfigura- tie die een uitermate vervormingsarme \lm + 12V + CN CN O o CN CN n + J12V NrOl CN X O 10V X 10V COMPENSATION O o TAB POS. INPUT V + NEG. INPUT V- 8 1 GJ GO 7) V + CJ1 NC 11 6 NC O I o co o NEG. OUTPUT id POS. OUTPUT tl INV. 6 ) OUTPUT 2 TOE’ V I f W INPUT NEG.SENSE H * POS. SENSE r \ \ x > r + P ar k aqe i POS.STAB. NON-INV. INPUT NEG.STAB. i AMPLIFIER BIAS INPUT 3 4 7 BALANCE AOJ. NC 'i V GND NOTE. PIN 4 IS CONNECTEO TO CASE 92CS-24770 VOLT ADJ 1 i Alle onderdelenwinkels waar ook Elektuur wordt verkocht zijn door ons aangeschreven met het verzoek een tun-tup-tester te bouwen en die in het bedrijf beschikbaar te stellen voor kopers van tun-en tup-transistoren. De volgende bedrijven hebben hierop gereageerd en bieden de gelegenheid transistoren te testen op parameters, die door Elektuur zijn opgesteld. Wij raden onze lezers aan, bij hun aankopen van deze unieke mogelijkheid veelvuldig gebruik te maken. NEG. INPUT V NEG. OUTPUT POS. INPUT V + 5 i 4 ' 6 ■ POS. OUTPUT NEG.SENSE / 1 TOP VIEW TO 1QO T Package \ 2 B POS. SENSE NEG.STAB. INPUT COMP A -INPUT [ 12 INPUT COMP B O 1 9 ■ J • ; , ' , ' POS. STAB. 10 inv + VOLT. ADJ. " r • r GNO 61 I0UTPUT OUTPUT COMP +INPUT 3 5 V- 4 GO POWER SUPPLV Qj *""* COMPOSITE ~ü] VCO CONTROL Ta] LOOP FILTER LOOP FILTER PHASE DETECTOR INPUTS PI LOT MONITOR O INPUT Li AUDIO AMP OUTPUT LEFT OUTPUT & DEEMPHASIS RIGHT OUTPUT & D EEMPHASIS LAMP DRIVER f» NC 1 14 NC E 12 Mtl310 13 NC NC 2 11 INPUT COMP B INPUT COMP A -INPUT I 14 10 12 3 THRESHOLD FILTER THRESHOLD FILTER □ v + ii 1 GND 7 Amstelveen Radio Dijken Rembrandtweg 1 1 5 Radio Valkenberg Amsterdamse Weg 446 Amsterdam Reinaert Electronics Blasiusstraat 14-16 Radio Rotor Kinkerstraat 55 Muco Amsterdam b.v. Bilderdijkstraat 124 Radio Valkenberg Kinkerstraat 208 Apeldoorn Radio Meijer Asselstraat 24 Arnhem Radio te Kaat Jansbuitensingel 2 Den Dolder Radio Rotor Marterlaan 10 Den Haag Stuut en Bruin Prinsengracht 34 Eindhoven De Boer Elektronika Kleine Berg 48a Radio Brood Frederiklaan 209 Pellemans Elektronica Leenderweg 47 Vogelzang Willemstraat 83 Emmen Cr-Electronica b.v. Hoofd straat 5 Enkhuizen Neebimex Westerstraat 82 Enschede Cr-Electronica b.v. Noorderhagen 1b Geleen fa. Boessen Elektronica -shop Rijksweg Nrd 26a Groningen Cr-Electronica b.v. Zwa nest raat 24 -26 Heerlen Vogelzang Akerstraat 72 Hengelo (o) Henny Schildkamp en Zn Weemenstraat 14 's-Hertogenbosch P. Mulders b.v. Orthenstraat 4-10 Hoogvliet Radio Oudeland b.v. Wilhelm Tellplaats 101 ] OUTPUT OUTPUT COMP + INPUT 5 COMPOSITE INPUT AUDIO AMP OUTPUT LEFT DEEMPHASIS L LEFT OUTPUT fT POWER SUPPLY ie 6 V' [I VCO CONTROL 15 8 NC NC 7 LOOP FILTER 14 LOOP F I LTER PHASE DETECTOR INPUTS PI LOT MONITOR NOTE: Pin 7 connected to bottom of package. 13 40 MC 13 10t en RIGHT OUTPUT [s RIGHT r DEEMPHASIS il 12 Oude Wal 50 Maastricht Vogelza ng Maastr. Smedenstraat 25 Roosendaal Jongenelen b.v. Raadhuisstraat 38- INPUT COMP B THRESHOLD FILTER THRESHOLD FILTER LAMP DRIVER » 10 INPUT COMP A (!) v + GND • O ® o Bovenaanzicht > H (?) OUTPUT INPUT > GO > V+ 6 1 GJ 0 _ © 55 Strobe O 0 OUTPUT COMP en HNPUT 5 2 8 Phase Compensation Nieuwe Markt 51 Rotterdam Van Dam Elektronika Spoorsingel 49 Van Embden Zwartjanstraat 13 Stadskanaal Muziek Leo afd. elektronika Hoofdstraat 100 Tiel Schreuders Electronica Voorstad 19 Uden Ben van Dijk Markt 10 Utrecht Centrum b.v. Vinkenburgstr. 6 Valkenswaard Pellemans Elektronica Corridor 1 3 I Jmuiden IJmond Radio b.v. Cederstraat 34 Zaandam Radio Valkenberg Peperstraat 1 35 > 1 Offset V null 4 3 NOTE: Pin 4 connected to case. Output Inv. input (2 6 + Compensation 3 5 Offset Non-inv. ro null 141 I NC NC 1 input 4 CO V 131 ICOMP CURRENT LIMIT [ 1 2 12 Z3 V + o nv c CURRENT SENSE 3 Huis doorverbonden met 4 - INPUT 10 __j VoUT 9 “ ]Vz HNPUT 15 VREF LJ6 GO O 8 NC 1 V~ O CURRENT LIMIT CURRENT SENSE COMP O®® V* - INPUT © © © Vc .INPUT ® @© V vree OUT INJ V" 12 3 CJ1 + v Note: On metal can, pin 5 is connected to case IN 11 4 LM325N GND - V IN LM325AN 10 CURRENT NJ REEERENCE NJ BELGIE LIMIT 9 6 NC 2440 Geel Electronic Pas 88 -SENSE 8 7 BOOST - V OUT Ca) Kalmthout Audiotronics Kapellensteenweg 389 2060 Merksem Joosen en Zn Const. de Jonghstr. 11-13 en Bredabaan 336-338 ro 14 1 + BOOST + SENSE 13 + CURRENT 2 NC LIMIT 12 3 + V NC 11 4 LM325S LM325AS 10 CURRENT S REEERENCE LIMIT 9 6 SENSE cn 8 8 V 7 Ground CC Vout BOOST 7 Discharge Trigger 2 GND 6 Threshold Output 3 10 5 Control Voltage Reset REFERENCE + CURRENT LIMIT 1 9 BOOST + SENSE ( 2 LM125H LM225H LM325H o 7 v + BOOST ( 3 OUT 8 O O 5. Control Voltage 6. Threshold 7. Discharge 8. V CC 1. Ground 2. Trigger 3. Output 4. Reset 7 CURRENT LIMIT o 4 + V IN o 6 2 b O O 5 3 O - V IN Attentie: Alleen de CA 3086, TBA 625 en jjA 78 . . zijn in onderaanzicht getekend! 'J V ’P'J' S 1 ' 'PUÏS A A >od jota Data' u V Bof r ow r arr 7 C D 16U15U14U 13U12U11 LJ10U 9 ^4 O O o n| Cs) t/Q 7 2 jnt Cojr'f Qr Ga IA 1 B IV 2 A 2B 2V GND /"• -O- A UP JOW J ... J V- --y utpjts V InoUs Ou’ r r » s /■ -J I 'sj 6 4 6 \ 5 v 'Tj 4 4 4 u i 8 vi -p* J C » 0 4 > J - rD"i fO“i 4* 0 ^ 8 * i n2n3n4n5n6n7 IA IN 2 A ?v 3 A ■ ■> N iV *nJ o o 2 » ere vrr 3 B JA 3> AR AA 4 Y 4b 14 M 13 12 11 10 9 8 8 8 ■P» '1 l D D D *"rebct iOt * a EXTERNALJ^o < RESISTORSa J 3_i O 5IÜÖR2 Rl °2>i iel 1151 1141 lïil lïiLJïïT y Të Q r t (." I < uj i rsJ CO {P Di rt> D V DD GoCk Q preset v. ieof 5T i n 2 4 M 5 M 6 M 7 mi 2 n 3 n/.n 5 n 6 7 2 7 i mmiHiHi PHA ? A n r.K\n Cieor 1D Ciock Preset 1 VKiEll n B 2B 2 G o I OMP R 2 Rl SF VI VCO O I Cd) C( 2 ) «sj Outpuls r ts n i ; U u 4^ 4^ A. A \ o A 3 GND 5 7 c. o i I A I 4b 14 IJ 131 1 12 U 11 U 10 U 9 U 8 14 16M15M14M13M12M11M10M9 ii I2rn3rn4i m i6i i7i is CD LUCO cOLUj— 1 /)q. 0 O Q Q O o o S EXTERNAL ï CAPACITOR J 'J ^ 5 Ï 8 8 I 3 8 0 i 5 4 6 7 3 2 3 CD to De ei mal Decoder / Drive r : O z o Ciock D D Ciock Clock D n c i o" k U : D B C A 2 i n2n3n4n5ri6n7n8 7 2 113 114 iBimi 7 8 8 B 2 2 B 2 Y V c r, 2D Clock v cc 3 B ( X A VA V ■ V ' Inpuls V Output ! n p u ♦ s i * ; * r ' t • I C J U « j J O ! *K] vj uatch Outputs Led/Lamp Onver Outputs 4^ Latch Max Strobe ' J CC PCEl Count Input / Qp Gc Qb Ga v c: 3 C 3 B 1 r < i 4 o b a c 4 b mi iranmmimi 14U13U12U 11 U 10 16M15M14Ü13M12M11M10M9 8 co 24 M23U22U 21 LJ20U 19 L 18 L 17 M16U 15U14 113 VI —r ■tb V.,' 1 BCD Counter J-) >4 A 5T I I Qb Qr SI B Qd ga u I 1 n iniriijiininii 18 NC IC 1D 1Y GND 2n3ri4 n5n6n7 2 4 n 5 nen 7 Q inininiri^ vcc G A H B I C Vss 1 IA e 2 V ND V V Ser sa! Inpjis Outp jts * open koliektor